Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

5 / 1995

Upływająca w maju 50. rocznica zakończenia II wojny światowej, która dla Polaków i Niemców oznacza coś innego, przywodzi myśl o trwającym wiele lat po wojnie naszym wewnętrznym oporze wobec nawiązywania kontaktów z niemieckimi ewangelikami. To, że doszło między nami do pojednania, jest efektem wieloletnich modlitw obu stron oraz postawy ludzi, którzy umieli przebaczać i o przebaczenie prosić. Poniżej zamieszczamy kazanie niemieckiego pastora średniego pokolenia, wygłoszone w warszawskim kościele ewangelicko-reformowanym, które porusza nie tylko problem Kainowej winy wobec Abla, ale także jej wpływu na los samego Kaina.

 

Abel byt pasterzem trzód, a Kain uprawiał rolę. Po niejakim czasie Kain złożył Panu ofiarę z płodów rolnych; Abel także złożył ofiarę z pierworodnych trzody swojej i z tłuszczu ich. A Pan wejrzał na Abla i na jego ofiarę. Ale na Kaina i na jego ofiarę nie wejrzał; wtedy Kain rozgniewał się bardzo i zasępiło się jego oblicze. I rzekł Pan do Kaina: Czemu się gniewasz i czemu zasępiło się twoje oblicze? Wszak byłoby pogodne, gdybyś czynił dobrze, a jeśli nie będziesz czynił dobrze, u drzwi czyha grzech. Kusi cię, lecz ty masz nad nim panować. Potem rzekł Kain do brata swego Abla: Wyjdźmy na pole! A gdy byli na polu, rzucił się Kain na brata swego Abla i zabił go. Wtedy rzekł Pan do Kaina: Gdzie jest brat twój Abel? A on odpowiedział: Nie wiem. Czyż jestem stróżem brata mego? I rzekł [Bóg]: Cóżeś to uczynił? Głos krwi brata twego woła do mnie z ziemi. Bądź więc teraz przeklęty na ziemi, która rozwarła paszczę swoją, aby przyjąć z ręki twojej krew brata twego. [...] Położył też Pan na Kainie znak, aby go nikt nie zabijał, kto go spotka. I odszedł Kain sprzed oblicza Pana, i zamieszkał w ziemi Nod, na wschód od Edenu.”

[IMojż. 4:2-11.15-16]

Nie musimy czytać Biblii, żeby wiedzieć, że ludzie mordują ludzi. Wystarczy przejrzeć codzienne gazety, posłuchać radia i telewizji. Z historii morderstwa, którego Kain dopuścił się na swoim bracie Ablu, wynika jednak coś więcej, co zmusza nas do zastanowienia: dlaczego ludzie mordują ludzi i jak to wpływa na nasz stosunek do Boga i do nas samych.

Chcę jeszcze zwrócić uwagę na coś, o czym ta historia nie wspomina. Rzecz mianowicie nie tylko w tym, że ktoś zabija rodzonego brata, lecz w tym, że zabijając drugiego człowieka nie widzi już, że jego ofiara, że każdy człowiek, jest jego bratem czy siostrą.

Chodzi tu również nie tylko o to, że ktoś dopuszcza się morderstwa. Zabijać można na różne sposoby. Można rzucić na kogoś mordercze spojrzenie. Można powiedzieć, że ta czy inna osoba już dla mnie nie istnieje. Można zagłaskać kogoś na śmierć swoją miłością, można go zrujnować. Można też zniszczyć życie dziecka łamiąc jego wolę. Można zatruwać atmosferę zawiścią, zazdrością, złośliwymi uwagami. Można próbować kogoś skądeś wyrugować, kimś wzgradzić, można – nie używając przemocy – zniszczyć czyjąś duszę. Można milczeć i tym milczeniem wydać na kogoś wyrok śmierci, można zrobić unik, odwrócić się od kogoś i śmiertelnie go tym zranić.

Kainowe bratobójstwo zdarza się codziennie, wielekroć i na różne sposoby... i nie wywołuje już reakcji. Nie słyszymy głosu krwi, która woła do nieba. Nie słyszymy płaczu maltretowanych dzieci, nie wiemy, ile ich jest; nie mamy pojęcia, jak wielu mężczyzn używa przemocy wobec swoich żon. Czytamy coś na ten temat, słyszymy jakieś przybliżone oceny, niepewne liczby, ale nie mamy jasnego rozeznania w tych sprawach. Strach zamyka usta sprawcom, a wstyd ich ofiarom. Ale sprawy te muszą być ujawnione, jeżeli zeszpecone oblicze naszego świata, świata, w którym nieustannie rodzi się przemoc i ucisk, ma przemienić się w oblicze miłe Bogu. Gdzie jest brat twój Abel? – pyta Bóg Kaina, a ten, chociaż zabił go własnymi rękami, odpowiada z niewiarygodnym cynizmem: – Czyż jestem stróżem brata mego?

Pytania, jakie Bóg stawia człowiekowi w Biblii, są zawsze pytaniami, jakie kiedyś człowiek będzie musiał zadać sam sobie. Nie chodzi tu o to, co Kain uczynił swemu bratu Ablowi, ale co, zabijając brata, uczynił sam sobie. Pytając Kaina o Abla, Bóg jak gdyby go zaklina, żeby wziął odpowiedzialność za swój czyn. Pytając: Gdzie jest twój brat?, nie żąda informacji o czymś Mu niewiadomym (jakby Bóg mógł w ogóle nie wiedzieć, że Kain zabił swego brata!). Człowiek ma tylko uświadomić sobie, że [...] wobec Boga nie uda mu się uciec od prawdy o sobie samym.

Jednakże Kain ucieka przed tym pytaniem, zasłania się tarczą cynizmu. I jego ucieczka, która miała być ocaleniem, zamienia się w karę Bożą: odtąd będzie żył życiem tułacza i zbiega, ustawicznie uciekając przed swoją winą i odpowiedzialnością za to, co uczynił. Ale nie ujdzie im nigdy, będą szły za nim krok w krok jak cień. Jego życie stanie się koszmarem.

Istnieje tylko jeden sposób, by wyzwolić się z tej udręki: trzeba zatrzymać się, odwrócić i spojrzeć na to, co się uczyniło. Zakończyć ucieczkę można tylko wyznając swoją winę i żałując. A wtedy Bóg będzie przy nas i doda nam sił, abyśmy mogli znieść świadomość tego, co uczyniliśmy. Nie musimy dźwigać tego ciężaru sami.

Czytając historię Kaina i Abla zadajemy sobie pytanie, dlaczego Bóg wejrzał na ofiarę Abla, a więc wyróżnił go, ofiary Kaina natomiast nie przyjął, a więc odrzucił go. I nie znajdujemy odpowiedzi. Historia opowiada tylko, że tak się stało, ale nie wyjaśnia – dlaczego. A zatem nie o tę

kwestię w niej chodzi. Jako duszpasterz bardzo często słyszę takie pytanie: – Dlaczego właśnie ja zachorowałem, a nie ktoś inny? Dlaczego mnie to spotyka? Dlaczego Bóg na to pozwolił? Na te pytania nie ma odpowiedzi lub przynajmniej nie znamy tej prawdziwej. Istnieje wiele łatwych odpowiedzi, ale żadna nie jest w stanie pomóc i pocieszyć.

Jednakże tego typu pytania mówią coś o naszych zapatrywaniach i nastawieniu do życia – nieustannie mianowicie porównujemy się z innymi. – Dlaczego ja jestem chory, podczas gdy inni są zdrowi? Już samo takie podejście świadczy, że ciągle ze sobą rywalizujemy [...] i walczymy. Mając taką postawę, zawsze znajdziemy obok siebie kogoś od nas gorszego, głupszego, brzydszego, nie tak sympatycznego, bojaźliwszego, bardziej chorego i odnoszącego mniej sukcesów niż my, a więc kogoś, na kogo będziemy mogli patrzeć z góry i pogardzać nim dla własnego lepszego samopoczucia. Ale zawsze też znajdziemy w pobliżu kogoś ważniejszego, mądrzejszego, bardziej atrakcyjnego i beztroskiego, sympatyczniejszego, zdrowszego i odnoszącego więcej sukcesów – komu będziemy zazdrościli, odczuwając to zarazem jako własne upokorzenie i krzywdę.

Z takiego właśnie porównywania się z innymi wzięła początek tragedia Abla i Kaina. Kain uznał, że chociaż bardzo się stara i składa ofiary, w porównaniu z Ablem nic przed Bogiem nie znaczy i nie ma żadnej wartości. I to tylko dlatego, że obok znajduje się ktoś, kto niezasłużenie, nie wiadomo dlaczego został przez Boga uprzywilejowany.

Porównywanie się z innymi to zaczątek konfliktu, który w miarę zaostrzania się doprowadza do dramatu: trzeba bowiem usunąć z drogi tego „innego”, aby samemu zająć jego miejsce. – Czego ja nie mogę osiągnąć, tego nie może mieć też nikt inny – myśli Kain. I zabija.

Najgłębszą tęsknotą i pragnieniem naszego serca jest miłość, która upewni nas, że możemy być kochani i akceptowani ze względu na nas samych. Porównywanie się z innymi prowadzi natomiast w przeciwnym kierunku: niszczy miłość i kończy się nienawiścią. Więzienia na świecie pełne są ludzi, którzy zostali mordercami z rozpaczy po nie odwzajemnionej miłości, a świat na zewnątrz więzień jest pełen ludzi przygniecionych poczuciem niższości, świadomością nieudanego życia i niemożnością sprostania bezwzględnej konkurencji z innymi. Taki świat lęku i nienawiści jest światem zabójczym.

Zamiast więc porównywać się z innymi i w myśl dewizy homo homini lupus est ciągle ze sobą walczyć, powinniśmy raczej skierować wzrok ku Bogu, któremu zawdzięczamy swoje istnienie [...]. Gdybyśmy przez chwilę pomyśleli, że to, jak dalece różnimy się od innych, w ogóle się nie liczy, że ważne jest tylko i wyłącznie, jak obchodzimy się z otrzymanymi od Boga darami – natychmiast znowu zapanowałby w nas pokój. Bóg bowiem nie zapyta nas, dlaczego nie mamy większych sukcesów, dlaczego nie jesteśmy piękniejsi, zdrowsi, młodsi, milsi... On spyta po prostu, dlaczego mając te zdolności, jakie nam ofiarował stwarzając nas, zaniechaliśmy bycia sobą – niczym mniej, niczym więcej, tylko sobą. [...] Cała sztuka obcowania z ludźmi sprowadzałaby się wtedy do przekazywania sobie nawzajem przesłania: [...] w oczach Boga jesteś jedyny w swoim rodzaju. [...]

W ciągu pięćdziesięciu lat, jakie upłynęły od zakończenia II wojny światowej i od kresu panowania narodowego socjalizmu, my, Niemcy, musieliśmy się nauczyć, że nie wolno nam postępować jak Kain, że nie możemy unikać myślenia o tym, co uczyniliśmy naszym braciom i siostrom, ale że musimy zatrzymać się i zobaczyć naszą winę w całej jej pełni. Przekonaliśmy się, że żadna, nawet największa wina nie jest dla Boga przeszkodą, by udzielić nam pomocy przez Chrystusa, umocnić nas i wspierać, jeśli tylko żałujemy tego, cośmy uczynili. Przekonaliśmy się, że udzielono nam przebaczenia, czego wyrazem było między innymi pojednanie Polaków z Niemcami. I za to dziękujemy Bogu i Wam. Amen.

Ks. Christoph Kuhnke
Tłum. Wanda Mlicka

[Kaznodzieja jest pastorem unijnej parafii ewangelickiej im. Zinzendorfa w Berlinie, którą łączą siostrzane więzi z parafią warszawską]