5 / 1994

WŚRÓD KSIĄŻEK

W Wydawnictwie Semper ukazał się reprint najwartościowszego i najbardziej poszukiwanego dzieła Szymona Konarskiego pt.Szlachta kalwińska w Polsce¹, wydanego w Warszawie w 1936 r. Dodajmy, że podstawą reprintu (w oprawie twardej i broszurowej) był egzemplarz pracy Konarskiego, znajdujący się w posiadaniu Biblioteki Synodu Kościoła Ewangelicko-Reformowanego.

Książka niniejsza, którą Autor przekazuje światłemu ogółowi polskiemu  – napisał w przedmowie prof. Stanisław Kętrzyński – przedstawia nam dane genealogiczne, tyczące się tych rodów polskich, które porwane w XVI w. wielką zawieruchą Reformacji, przylgnęły do kalwinizmu, w którym trwały i żyły czas dłuższy, zrósłszy się z nim mniej lub więcej silnie i głęboko.

Praca ta zatem, choć wytknęła sobie za zadanie tylko zebranie i zobrazowanie danych genealogicznych, tyczących się rodzin szlacheckiego pochodzenia wyznania kalwińskiego, przedstawia niezwykle ciekawy obraz, jak szerokim i silnym był w tym kierunku prąd ducha reformy, porywający ze sobą zarówno przedstawicieli wielkich, możnych i potężnych rodów, jak i średnich a częstokroć zupełnie małych, mało znanych i niewybitnych, [...] jak głębokim był ten prąd i w jakim stopniu stałym wśród społeczeństwa, które po żywym, ruchliwym i w pewnych kierunkach świetnym twórczo okresie XVI w., po latach walk i zdobyczy na polu idei, zasianych przez wielkich twórców i bojowników Reformacji, przeszło szybko do [...] kontrreformacyjnego zacisza. Należy przyznać, że okres tego zacisza i pewnego zastoju nie był pozbawiony mniej lub więcej silnych tarć i walk wewnętrznych [...], przez co z biegiem lat znalazła się w obozie katolickim z powrotem znowu znaczna, w końcu przeważna część tych, których przodkowie przeszli w XVI w. do obozu Kalwina czy Lutra.

Zmarły w 1981 roku we Francji Szymon Konarski, autor tego dzieła, popularnie nazywanego herbarzem szlachty ewangelickiej – jak dowiadujemy się z posłowia pióra Wojciecha Kriegseisena – z pochodzenia ziemianin [...], z zamiłowania społecznik, bibliofil i myśliwy, a za młodu kawalerzysta legionowy, swym – początkowo amatorskim – zainteresowaniom genealogicznym i heraldycznym potrafił nadać profesjonalny poziom.

Jego książka od typowych herbarzy różni się zasadniczo; nie ma w niej mianowicie, tak charakterystycznej dla tamtych wydawnictw, mieszaniny niesprawdzalnych informacji, rodzinnych legend i wątpliwych przekazów. Sam Konarski napisał, że jego praca nie będzie herbarzem, winna zaś być rusztowaniem ułatwiającem opracowanie monografij pomieszczonych w niej rodzin.

Tysięcy szczegółów genealogicznego interesu – żeby raz jeszcze zacytować prof. Kętrzyńskiego – dostarczyły Szymonowi Konarskiemu księgi metrykalne ponad 50 zborów ewangelicko-reformowanych Jednoty warszawskiej i wileńskiej, które sumiennie przewertował. Zapiski zgromadzone przez niego w tym tomie są dziś – po II wojnie światowej – materiałem bezcennym, ponieważ oryginały zostały w przeważającej większości zniszczone lub są niedostępne. Szlachta kalwińska w Polsce pozostaje więc często jedynym źródłem informacji genealogicznej o rodach polskiej szlachty ewangelickiej.

Skoro już jesteśmy przy historii, to pragnę odnotować jeszcze dwie pozycje. Pierwsza to biografia Augustyna z Hippony² – snuta z rozmachem przez angielskiego historyka – Petera Browna opowieść o wielkim teologu i mężu Kościoła, któremu nie tylko przyszło żyć w epoce gwałtownych i dramatycznych przemian oraz sporów religijnych – on sam też zmieniał się nieustannie. Druga zaś to malutka, bardzo ciekawa książeczka Piotra Stawińskiego o ruchach ewangelicznych w Imperium rosyjskim od II połowy XIX wieku do początku bieżącego stulecia pt. W zborze i na zesłaniu³  Rys historyczny uzupełniają trzy przekłady wspomnień i poruszających świadectw zwolenników tych ruchów o ich drodze duchowej i doznanych prześladowaniach.

mok