NR 7 / 2004
Maja Jaszewska: Niedawno wyszła pana książka 54 komentarze do Tory. Pisze pan w niej: Tora jest jak skomplikowany wzór w matematyce, którego każdy szczegół odtwarza przebieg całości, a całość stanowi Jedynie powtórzenie szczegółu. Czym właściwie jest Tora?
Konstanty Gebert: Wszystkim. Wierzymy, że Tora poprzedza świat, który jest konkretyzacją jednej tylko z bardzo wielu możliwości zawartych w Torze. W jednym z midraszy czytamy, że Bóg codziennie jedną czwartą swojego czasu poświęca na studiowanie Tory. Jeżeli to byt Boży plan dla świata i jeżeli jest to tekst, który Stwórca nieustannie studiuje, to nie ma nic ważniejszego od Tory.
W książce ks. prof. Michała Czajkowskiego ABC relacji polsko-żydowskich czytamy: Trzeba wiedzieć, że Tora to nie tylko całość Bożego Objawienia zawartego w całej Biblii (Tanach). Czasem Torą nazywa się tylko Piecioksiąg Mojżeszowy, najważniejszą część Biblii hebrajskiej. Co więcej, niekiedy terminem Tora nazywa się całą - objawioną - tradycję religijną judaizmu, zarówno spisaną, jak i ustną, która z czasem również została spisana przez rabinów.
To są problemy terminologiczne. "Tora" po hebrajsku oznacza - nauczanie. W związku z tym termin ten może się odnosić do bardzo wielu rzeczy. W najwęższym sensie tego słowa jest to Piecioksiąg otrzymany przez Mojżesza z rąk Boga na Synaju. Ale w naszej tradycji Tora pisana jest niekompletna bez Tory ustnej, czyli ustnego Objawienia, które otrzyma) Mojżesz, przekazywanego potem z pokolenia na pokolenie i spisanego na początku ery wspólnej jako Miszna. Jest to komentarz do Tory pisanej rozwijający różne kwestie, które nie są w tekście rozstrzygnięte. Przykładowo Tora zabrania nam pracować w szabes, ale nie podaje nigdzie definicji pracy. Co jest pracą, dowiadujemy się z Miszny. Szybko jednak okazało się, że Miszna również wymaga komentarza. Tym komentarzem jest Gemara. Miszna i Gemara tworzą zrąb Talmudu. Tak więc w szerszym sensie Tora to nie tylko sam Piecioksiąg, ale również Tora ustna, czyli Miszna, i komentarz do niej, czyli Gemara. Biblia hebrajska to nie tylko Piecioksiąg; w jej sktad wchodzą Pisma Prorocze i Pisma Pomniejsze. Ale jeszcze szerzej, i tu ksiądz Czajkowski ma absolutną rację, Tora to całokształt nauczania, więc nie tylko teksty objawione, ale także teksty ludzkie będące komentarzem, dialogiem, a nawet sama czynność komentowania. Rozmawiając teraz o Torze, w najszerszym sensie również ją współtworzymy. Lubię mówić, że Tora nie jest rzeczownikiem, ale czasownikiem.
Jakie znaczenie w judaizmie ma tradycja?
Tradycja jest pojęciem szerszym niż Tora, ponieważ obejmuje nie tylko teksty i komentarze, ale także zachowania i zwyczaje z nimi związane, l tutaj ma miejsce ogromna różnorodność. Tora mówi, że w Pesach nie wolno jeść hamec, czyli zakwasu, ale rozmaite grupy Żydów co innego uważają za zakwas. Różnice między Sefardyjczykami a Aszkenazyjczykami na temat tego. co wolno, a czego nie wolno jeść w Pesach, są znaczące. To oczywiście tylko jeden z wielu przykładów na odmienność tradycji.