NR 1/2015, ss. 20–22

W 2015 r. mija 70. rocznica śmierci ks. Ludwika Zaunara – duchownego ewangelicko-reformowanego w Łodzi i Warszawie, redaktora naczelnego JEDNOTY. Z tej okazji przypominamy jego sylwetkę.

Ks. Ludwik Zaunar, syn Elżbiety z Hartów i Jana Zaunara, urodził się 15 maja 1896 r. w Częstochowie. Tam uczęszczał przez sześć lat do państwowego rosyjskiego gimnazjum. Po wybuchu wojny kontynuował naukę w polskim gimnazjum w Częstochowie (siódma i ósma klasa), które ukończył w 1916 r.

Chciał zostać duchownym. Warto przypomnieć, że Wydział Teologii Ewangelickiej na Uniwersytecie Warszawskim powstał dopiero w 1920 r., więc musiałby studiować np. w Dorpacie, gdzie studiowała znakomita większość przyszłych pastorów ewangelickich. Nie podjął jednak studiów teologicznych ze względu na trudności paszportowe podczas wojny, poświęcił się natomiast studiom filozoficznym na UW. Po dwóch latach przerwał te studia i wyjechał do Bazylei w Szwajcarii, gdzie podjął studia teologiczne w latach 1918–1920. Następnie przez półtora roku uzupełniał wykształcenie teologiczne na Uniwersytecie w Strasburgu. Po ukończeniu zagranicznych studiów wrócił do kraju. Na Wydziale Teologii Ewangelickiej UW poddał się egzaminowi nostryfikacyjnemu. Jak się okazało był drugim z kolei absolwentem wydziału. Następnie w 1922 r. odbyła się jego ordynacja w kościele ewangelicko-reformowanym w Warszawie[1].

W Łodzi

Szybko, bo już w październiku 1922 r. ks. Ludwik Zaunar został administratorem parafii łódzkiej. Był on pierwszym pastorem powstałej w 1888 r. parafii, który zamieszkał na miejscu w Łodzi (poprzedni pracujący tu duchowni dojeżdżali do zboru). Jak pisał O. A. Piasecki w „Kalendarzu Ewangelickim”, „łódzki zbór składa się w swej większości z Polaków i Czechów oraz kilku Niemców z okolic Łodzi. Wszyscy są obsługiwani każdy w swoim języku przez tegoż duszpasterza”[2].

Duchowny „rozwinął tu żywą działalność (…) i zyskał sobie serca zborowników”[3]. To za jego czasów, dzięki zaangażowaniu duchownego i łódzkich parafian, został wybudowany kościół ewangelicko-reformowany w Łodzi. Na stronie internetowej parafii łódzkiej możemy przeczytać: „Pod przewodnictwem ks. Ludwika Zaunara zawiązał się odpowiedni komitet, na czele którego z czasem stanęła prezesowa Jadwiga Geyerowa. Zbieranie funduszy utrudniała inflacja, z wdzięcznością więc przyjmowano dary rzeczowe w postaci, na przykład, 1000 cegieł lub fury desek”[4]. 17 czerwca 1928 r. został uroczyście położony kamień węgielny, a cztery lata później, 2 października 1932 r., poświęcono jeszcze nieotynkowany kościół. Długo trwało również urządzanie kościoła, ławki fundowali parafianie i członkowie Kościoła – jedną z nich sfinansował ks. Ludwik Zaunar z żoną, co poświadcza stosowna tabliczka na ławce.

Od 1922 r. ks. Zaunar jeździł do Krakowa, aby odprawiać nabożeństwa w tamtejszej parafii o charakterze unijnym (reformowano-luterańska), w 1930 i w 1938 r. opiekował się parafią ewangelicko-reformowaną w Zelowie. Również w latach 30. dojeżdżał do parafii ewangelicko-augsburskiej w Poznaniu, gdzie byli też parafianie reformowani[5].

W Warszawie

W 1936 r. ks. Ludwik Zaunar wygrał wybory na drugiego proboszcza parafii w Warszawie. Na jego miejsce w Łodzi Konsystorz skierował do pracy ks. Jerzego Jelena.

Ks. Ludwik Zaunar był nastawiony ekumenicznie. Należał do Tymczasowej Rady Ekumenicznej, która powstała pod koniec 1942 r. Jak pisze Karol Karski, „Przedstawiciele poszczególnych wyznań należeli do niej personalnie, a nie jako oficjalni reprezentanci Kościołów”[6]. Duchowny znalazł się wśród sygnatariuszy sformułowanego w marcu 1944 r. ekumenicznego „Wyznania Wiary Polskich Chrześcijan” (Konfesja Polska), w którym zawarto „zasady dogmatyczne, uznane za wspólne dobro”[7].

W latach 1937–1939 ks. Ludwik Zaunar pełnił funkcję redaktora naczelnego JEDNOTY. Zdaniem Adriana Uljasza duchowny objął tę funkcję już w grudniu 1936 r.[8]. Do końca 1936 r. JEDNOTA wychodziła jako miesięcznik, a od stycznia 1937 r. jako dwutygodnik.

Podczas okupacji ks. Zaunar uratował życie ponad stu Żydom. W parafii wystawiano im fałszywe metryki „aryjskie”.

Rodzina

Ludwik Zaunar ożenił się z Ireną z domu Sander, ewangeliczką reformowaną. Jak pisała Irena Scholl, „chociaż ukończyła studia medyczne, wybrała służbę u boku męża (…). Irena Zaunarowa była pastorową dużego formatu. Kreatywną organizatorką życia »na Lesznie«, opiekunką chorych parafian, równocześnie prawdziwą gospodynią: jej sernik słynął nie tylko w rodzinie”[9]. Była też wieloletnią nauczycielką dzieci uczęszczających na lekcje Szkoły Niedzielnej.

Po powstaniu warszawskim została wywieziona do Ravensbrück, skąd trafiła do niewolniczej pracy u niemieckiego bauera. Przeżyła wojnę i włączyła się energicznie do pracy w warszawskiej parafii.

Ks. Zaunara wywieziono do obozu w Neuengamme koło Hamburga, a stamtąd do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie zginął 21 lutego 1945 r.[10]. Symboliczny grób pastora znajduje się na Cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie (kwatera R, rząd 2, grób 11). W tym samym grobie spoczęła jego żona.

Pastorostwo mieli dwoje dzieci: Marię (Marychnę), urodzoną 9 maja 1925 r., i Jana (Janka), urodzonego 5 kwietnia 1930 r. Obydwoje urodzili się w Łodzi. W 1943 r. Maria zdała maturę na tajnych kompletach gimnazjum im. Anny Wazówny. Studiowała w tajnym warszawskim konserwatorium. Była żołnierką AK, gdzie przybrała pseudonim „Elżbieta”. Informację o jej działalności w Armii Krajowej można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Powstania Warszawskiego: „działała w Grupie »Północ« – zgrupowanie »Róg« – I batalion WSOP »Dzik« (Wojskowa Służba Ochrony Powstania) – 12. Kompania”[11]. W powstaniu warszawskim pełniła służbę sanitariuszki. Zginęła w wieku 19 lat 5 sierpnia 1944 r.

Syna pastorostwa, Janka, „którego wybuch powstania zastał na ćwiczeniach wojskowych pod Celestynowem, uratował mądry komendant obozu – nie wysłał niedouczonych strzelania czternastolatków na pewną śmierć”[12]. Zmarł on 27 lipca 2013 r. w Warszawie i spoczął w grobie rodzinnym na Cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie obok swojej żony Jadwigi, która wyprzedziła go w drodze do wieczności odchodząc 1 stycznia 2013 r.

Imię ks. Ludwika Zaunara przetrwało nie tylko w pamięci rodziny i wdzięcznych parafian. Nosi je prawnuk duchownego, Ludwik Zaunar, syn Katarzyny.

* * * * *

Ewa Jóźwiak – prezes Synodu Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP, redaktor naczelna JEDNOTY, dziennikarka, publicystka, teolog

[1] O. A. Piasecki, „Poświęcenie kamienia węgielnego pod budowę kościoła Ewang.-reform. w Łodzi przy ulicy Radwańskiej 33”, Kalendarz Ewangelicki Tow. Wyd. im. Mikołaja Reja na rok zwyczajny 1929, s. 154.

[2] Tamże.

[3] Tamże.

[4] Oficjalna strona internetowa Parafii ewangelicko-reformowanej w Łodzi http://www.lodz.reformowani.net.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=46&Itemid=33 (dostęp 21.02.2014).

[5] Oficjalna strona internetowa Parafii ewangelicko-augsburskiej w Poznaniu, http://www.poznan.luteranie.pl/index.php?D=20 (dostęp 15.07.2014).

[6] K. Karski, „Sześćdziesiąt lat Polskiej Rady Ekumenicznej. Spojrzenie na początek drogi”, Oficjalna strona internetowa Polskiej Rady Ekumenicznej, ekumenia.pl/wp-content/uploads/2014/03/60-lat-PRE.pdf (dostęp 31.07.2014).

[7] Tamże.

[8] A. Uljasz, „Czasopisma wyznaniowe na straży polskości”, Rocznik Bibliologiczno-Prasoznawczy tom 2/13, Kielce 2010, s. 76; J. Kłaczkow, „Protestanckie czasopisma prasowe na ziemiach polskich w XIX i w pierwszej połowie XX wieku”, Toruń 2008, s. 270–271.

[9] I. Scholl, „Dżentelmen i półdiablę. Wspomnienie o Janie Zaunarze”, JEDNOTA 3 (2013), s. 12.

[10] W. Gastpary, „Protestantyzm w Polsce w dobie dwóch wojen światowych. Część druga 1939–1945”, Warszawa 1981, s. 218.

[11] „Maria Elżbieta Zaunar”, Oficjalna strona internetowa Muzeum Powstania Warszawskiego, http://www.1944.pl/historia/powstancze-biogramy/Maria_Zaunar (dostęp 20.06.2014).

[12] I. Scholl, dz. cyt., s. 14.

fot. Ewa Jóźwiak