Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

NR 5-6 / 2009

BIBLIOTEKARZ, BIBLIOLOG I DZIAŁACZ EWANGELICKI

Czytelnicy „Jednoty” mieli możliwość zapoznania się z biografią Bolesława Olszewicza (1893-1972), polskiego uczonego i bibliotekarza związanego z Kościołem ewangelicko-reformowanym1.
      Inny wybitny polski bibliotekarz i naukowiec należący do wspólnoty kalwińskiej to Adam Gracjan Łysakowski, urodzony 18 grudnia 1895 roku w Stanisławowie. Jego rodzicami byli Józef Łysakowski (inżynier kolejnictwa) i Zofia z Dylewskich. Oprócz syna mieli trzy córki. Adam kształcił się w szkole powszechnej w Czortkowie i Kołomyi2. W 1913 roku ukończył ośmioklasowe gimnazjum klasyczne w Kołomyi i klasę skrzypiec średniej szkoły muzycznej Towarzystwa Muzycznego. W tym samym roku rozpoczął studia uniwersyteckie w zakresie filozofii na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Jednym z wykładowców był tutaj prof. Kazimierz Twardowski. Po dwóch latach, czyli w 1915 roku, dwudziestoletni student został powołany do armii austriackiej. Raniony na froncie włoskim odłamkami skalnymi w nogę i rękę utracił na stałe władanie lewą dłonią, co uniemożliwiło mu działalność muzyczną3. W 1918 roku złożył w Krakowie wstępny egzamin filozoficzno-pedagogiczny, dający uprawnienia do nauczania w szkole średniej.


    W listopadzie 1918 roku przeszedł do Wojska Polskiego, gdzie uzyskał 1 czerwca 1919 stopień kapitana. W latach 1919-1921 odbył studia bibliograficzne i księgoznawcze na Uniwersytecie Lwowskim pod kierunkiem prof. Wiktora Hahna. W roku 1920 ukończył w Warszawie kurs bibliotekarski prowadzony przez podpułkownika doktora Mariana Łodyńskiego. Oprócz tego w 1921 roku odbył półroczną praktykę naukową pod opieką dyrektora Rudolfa Kotuli w Bibliotece fundacji W. Baworowskiego we Lwowie. W Wojsku Polskim służył do 1925 roku, najpierw jako kierownik oddziału bibliotecznego i zastępca szefa w Zarządzie Archiwalnym Dowództwa Okręgu Generalnego Lwowskiego, a od lutego 1920 na stanowisku kierownika Biblioteki Wojskowej Dowództwa Okręgu Korpusu nr VI we Lwowie. 1 lipca 1925 roku został bibliotekarzem w Uniwersyteckiej Bibliotece Publicznej w Wilnie. W sierpniu dyrektor Stefan Rygiel powierzył mu funkcję kierownika Działu Książek. Młody pracownik zajął się zagadnieniem katalogu przedmiotowego. Przygotowywał opracowanie teoretyczne, oparte na publikacjach zagranicznych, zajmując się równolegle praktycznym tworzeniem katalogu przedmiotowego. W 1926 roku Adam Łysakowski zakończył studia filozoficzne we Lwowie obroną pracy doktorskiej pt. Uczucie jako podstawa oceny wartości, napisanej pod kierunkiem prof. Twardowskiego. Po dwóch latach w Wilnie opublikowano dzieło Łysakowskiego Katalog przedmiotowy. Teoria. Łysakowski był też inicjatorem i pierwszym redaktorem Wileńskiej Bibliografii Regionalnej, stanowiącej dzienną rejestrację produkcji książek w czterech województwach północno-wschodnich, ogłoszonej w latach 1927-1929 w „Dzienniku Wileńskim”. W okresie od 1 czerwca 1929 do 31 marca 1930 roku pracował w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego na stanowisku kierownika Działu Książek. Rozpoczął tam prace nad zastąpieniem katalogu działowego katalogiem krzyżowym, łączącym karty katalogu alfabetycznego i przedmiotowego wyszczególniającego. W kwietniu 1930 roku powrócił do biblioteki uniwersyteckiej w Wilnie i objął funkcję dyrektora, którą wykonywał do grudnia 1939 roku, gdy bibliotekę przejęły władze litewskie. Katalog przedmiotowy rozpoczęty przez Łysakowskiego w wileńskiej bibliotece objął zbiory podręczne i dział naukowy ogólnego księgozbioru. W 1932 roku został zademonstrowany na III Zjeździe Bibliotekarzy Polskich w Wilnie, wywołując duże zainteresowanie. W 1934 roku A. Łysakowski zorganizował w zarządzanej przez siebie instytucji pierwsze w kraju Biuro Bibliograficzne o charakterze informacyjnym4. Na przełomie maja i czerwca 1936 roku zarządzana przez niego biblioteka uczciła pierwszą rocznicę śmierci Józefa Piłsudskiego wystawą biblioteczną mającą za temat związki Marszałka z Wilnem i ziemią wileńską5. W tym samym okresie wystąpił na IV Zjeździe Bibliotekarzy Polskich w Warszawie z referatem, w którym zwrócił uwagę na konieczność rozwoju oddziałów informacyjno-bibliograficznych jako jednostek działających w ramach dużych bibliotek naukowych. Poglądy na kwestię zadań i organizacji służby informacyjno-bibliograficznej wypowiedziane przez Łysakowskiego w latach trzydziestych dotąd zachowały aktualność, niezależnie od rozwoju technik informacyjnych6. W sierpniu 1939 roku, na tydzień przed wybuchem wojny, zakończył pracę nad instrukcją opracowania katalogu przedmiotowego7.
    Łysakowski działał w Związku Bibliotekarzy Polskich, którego kontynuację stanowi Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. W latach 1926-1939 był sekretarzem, a od 1930 do 1939 roku prezesem Koła Wileńskiego ZBP. W okresie 1938-1949 sprawował godność przewodniczącego Rady Związku Bibliotekarzy (i Archiwistów) Polskich8.
    Dla czytelników „Jednoty” duże znaczenie może mieć fakt, że Łysakowski był w okresie międzywojennym kuratorem Synodu Ewangelicko-Reformowanego w Wilnie. W roku 1927 powierzono mu kierowanie biblioteką Synodu. Do końca 1928 roku skatalogował przy pomocy dwóch osób alfabetycznie i rzeczowo 2/3 zbiorów oraz założył inwentarz i przesygnował książki. Po jego wyjeździe z Wilna prace kontynuował dr Stefan Burhardt. Z powodu kryzysu uległy one zawieszeniu w 1930 roku. W latach 1934-1939 biblioteką Synodu ponownie kierował Łysakowski9.
    Gdy po przejęciu wileńskiej Biblioteki Uniwersyteckiej przez władze litewskie bibliotekarze pozostali bez pracy, były dyrektor organizował dla nich pomoc. Przez pewien czas był zatrudniony w przedstawicielstwie Czerwonego Krzyża. Źródło utrzymania stanowiło dla niego także udzielanie lekcji języka niemieckiego. Od grudnia 1940 do maja 1941 roku pracował w Bibliotece Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. W 1943 roku był więziony jako zakładnik. W styczniu 1944 wyjechał do Warszawy, gdzie pracował w bibliotekach Narodowej i Uniwersyteckiej, biorąc udział w ratowaniu warszawskich zbiorów bibliotecznych, w tym w tzw. akcji pruszkowskiej prowadzonej po powstaniu warszawskim, na przełomie 1944 i 1945 roku10.
    Przez pierwsze półrocze 1945 roku pracował w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, a następnie był do lipca 1946 kierownikiem referatu bibliotek w Ministerstwie Oświaty. W 1946 roku w Warszawie ukazała się ukończona siedem lat wcześniej instrukcja katalogowania przedmiotowego. Pracę wydano pt. Katalog przedmiotowy. Podręcznik, stanowiący następnie przez 50 lat podstawę katalogów przedmiotowych tworzonych w Polsce. Publikacja do dziś należy do klasycznych pozycji nauczania akademickiego i stale jest inspirującym materiałem metodycznym dla współczesnego języka haseł przedmiotowych11.

Adrian Uljasz

Pełny tekst artykułu po zalogowaniu w serwisie.

Jak uzyskać pełny dostęp do zasobów serwisu jednota.pl