Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

9-10 / 2008

ZAPOMNIANA TEOLOŻKA REFORMOWANA I PREKURSORKA TEOLOGII FEMINISTYCZNEJ

Potocznie zdaje się nam, że wątek kobiecy w teologii pojawił się współcześnie, na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Gdy słyszymy hasło „feminizm” wypowiedziane w kontekście teologicznym, na myśl przychodzą nam takie postacie XX i XXI wieku jak Elizabeth Jonhson, Rosemary Radford Ruether, Catherina J.M. Halkes, Elizabeth Schüssler-Fiorenza albo – bliżej nam znana – Elżbieta Adamiak. Zdajemy się zapominać, że problem płci leży u podstaw refleksji teologicznej i że kobiety zaczęły walczyć o swoje prawa w Kościele wcześniej niż nam się to może wydawać. Takim przykładem jest Marie Dentière, była augustianka, dwukrotna pastorowa, autorka wielu polemicznych pism, prekursorka teologii feministycznej w dobie Reformacji. Poświęćmy zatem trochę uwagi tej kobiecie, zapomnianej przez wieki, a odkrytej na nowo na początku poprzedniego stulecia.
     Marie Dentière (lub Marie d’Ennetieres) rodzi się około 1495 roku w Tournai we Flandrii, w rodzinie o korzeniach holenderskich, która przynależała do biedniejszej szlachty. Do 1524 roku jest mniszką, augustianką w opactwie Pres. Skłania się do idei luterskich i opuszcza klasztor w atmosferze skandalu – jest pierwszą Francuską ekskomunikowaną przez Rzym. Udaje się najpierw do Strasburga. Tam poznaje Wilhelma Farela oraz Simona Roberta, księdza katolickiego nawróconego na idee Reformacji. Wychodzi za niego za mąż w 1528 roku. Rodzi następnie trzy córki. Szybko jednak nadchodzi czas przeprowadzek – małżonkowie mieszkają na początku w Bex, później w Aigle, po wschodniej stronie jeziora Léman (Szwajcaria), gdzie Robert obejmuje urząd pastora. Sprawować go będzie w tym mieście aż do swojej śmierci w 1533 roku.
      Po śmierci męża Marie poznaje bliskiego współpracownika Farela, młodszego od niej o 19 lat Antoniego Fromenta. Pobierają się. Marie rodzi Antoniemu jedną córkę, Judith. Froment wraz z żoną i córkami podążają za Farelem w jego misjach ewangelizacyjnych. W końcu, w 1535 roku, małżonkowie osiedlają się w Genewie. Dnia 25 sierpnia Dentière u boku Farela próbuje przekonać genewski klasztor Sióstr Klarysek do konwersji na reformowane chrześcijaństwo. Opis tegoż wydarzenia znajdujemy w dziele jednej z genewskich klarysek, Jeanne de Jussie, zatytułowanym a posteriori Zaczyn kalwinizmu (Le levain du clavinisme). Dentière jest w nim opisana jako fałszywa mniszka o diabelskiej mowie, która lubuje się w grzechu i deprawacji nabożnych ludzi. Siostra Jussie zarzuca jej agresywny prozelityzm, przyjmujący niemal formę „metody szokowej”, w opozycji do ideału zakonnicy jako cichej i posłusznej kobiety. Zdeterminowane próby Marie, mające na celu zmuszenie sióstr do przyjęcia coute que coute prawdy nowotestamentowej, nie przynoszą pożądanego efektu – ewangelizacja ta spotyka się z oporem klarysek. Jednym słowem kończy się zdecydowanym niepowodzeniem.
     W 1536 roku ukazuje się drukiem anonimowy pamflet Wojna i wyzwolenie miasta Genewy (La guerre et délivrance de la ville de Geneve). Do dziś nie ostał się żaden jego ówczesny egzemplarz. Dysponujemy jedynie kilkoma jego ręcznymi kopiami. Tekst ten przypisywany był na początku mężowi Dentière. Pod koniec XIX wieku, dzieło to zostaje przypisane samej Marii. Współcześnie natomiast analizy tekstu dowodzą, iż Dentière wzięła udział w jego redakcji. Dla wydawcy z 1880 roku – Alberta Rillieta – Wojna i wyzwolenie „niesie znamię dzieła pisanego w pośpiechu”, lecz porównuje je do „czystej wody czerpanej przy źródle”. Pamflet zdaje się partycypować w wielkim sukcesie Reformacji szwajcarskiej: w maju 1536 roku Genewa przyjmuje nową starą wiarę i staje się protestancką republiką.
     Froment wprowadzony zostaje w urząd duchownego w Tholon, gdzie małżonkowie przeprowadzają się w 1537 roku. W następnym roku Kalwin i Farel zostają wygnani z Genewy za zbyt wielki radykalizm wprowadzanych przez nich reform. Wówczas Marie Dentière podejmuje się napisania traktatu teologicznego broniącego Reformacji w duchu farelowskim. Bardzo potrzebny list napisany i zredagowany przez chrześcijankę z Tournai (L’Epistre tresutile faicte ey composée par une femme chrestienne de Tornay) zostaje opublikowany w Genewie w 1539 roku. Swoje dzieło Marie dedykuje Marguerite de Valois, Królowej Francji i Nawary, zwanej Królową Margot – matce chrzestnej jednej ze swoich córek. Poza próbą obrony wspomnianych powyżej Reformatorów, traktat ten wnosi pewne novum do ówczesnej refleksji teologicznej. Bardzo potrzebny list, wszak objętościowo dość zwięzły, składa się z trzech części. Każda z nich porusza inną kwestię i reprezentuje odmienny gatunek literacki.

Lucas P. Skurczyński

Marie Dentière - pełny tekst

Jak uzyskać pełny dostęp do zasobów serwisu jednota.pl