Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

NR 7-8 / 2007

W zbiorach Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie znajdują się roczniki lokalnego pisma z przełomu XIX i XX w., „Gazety Lubelskiej”. W piśmie tym można wyszukać wiele informacji do historii polskich ewangelików, i to nie tylko w Lublinie i na Lubelszczyźnie, ale też na ziemiach całego ówczesnego zaboru rosyjskiego. W roczniku z 1905 roku są publikacje, dotyczące polskich ewangelików obrządku reformowanego. Był to rok szczególny dla kalwinistów-Polaków, gdyż obchodzono wtedy 400-setną rocznicę urodzin Mikołaja Reja. Dokładnie sto lat później, bo w 2005 roku, czyli dwa lata temu, w Polsce odbywały się obchody rejowskie w pięćsetną rocznicę. Szczególnie uroczyście świętowały ją dwa bratnie polskie Kościoły ewangelickie: ewangelicko-reformowany i luterański. Na łamach „Jednoty” ukazały się okolicznościowe artykuły.

Publikacje dotyczące Reja i obchodów rocznicy jego urodzin pojawiały się też w polskiej prasie z 1905 roku. W numerze 133 „Gazety Lubelskiej” znalazłem obszerną notę o odsłonięciu tablicy pamiątkowej ku uczczeniu Mikołaja Reja w kościele ewangelicko--reformowanym w Warszawie, stojącym przy ulicy Leszno (obecna ul. Solidarności). Następnego dnia, w kolejnym numerze dziennika, opublikowano relację z warszawskiego synodu ewangelików reformowanych, mającego miejsce w dniach 18-20 czerwca. Na synodzie mówiono m.in. o rejowskiej rocznicy, o czym informowano w lubelskiej gazecie.

Warto przypomnieć informacje o niektórych osobach, występujących w obu prasowych relacjach, gdyż są to ludzie o wielkich zasługach dla Kościoła Ewangelicko-Reformowanego na ziemiach polskich. Ks. August Karol Diehl, który wygłosił przemówienie podczas uroczystości odsłonięcia tablicy upamiętniającej Mikołaja Reja, żył w latach 1837-1908. Od 1879 roku do śmierci sprawował godność superintendenta Kościoła Ewangelicko-Reformowanego oraz wiceprezesa konsystorza. Jednocześnie pełnił funkcję proboszcza parafii w Warszawie. W 1880 roku doprowadził do końca budowę świątyni przy współczesnej alei Solidarności. Dzięki jego zabiegom powstały biblioteka i archiwum synodalne. Działał jako pisarz religijny. W latach 1861-1906 administrował ewangelicko-reformowanym filiałem w Lublinie, działającym przy tamtejszej parafii luterańskiej. Wśród uczestników obrad warszawskiego synodu z 1905 roku był ks. Fryderyk Jelen (1851-1910), od 1908 roku następca ks. Diehla jako proboszcz zboru ewangelicko-reformowanego w Warszawie i superintendent Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Królestwie Polskim. W relacji z synodu jest mowa także o innej postaci dobrze znanej polskim ewangelikom, szczególnie obrządku kalwińskiego, Henryku Merczyngu (1860-1916), mającym zasługi w badaniach nad dziejami reformacji, w tym zwłaszcza kalwinizmu, w naszym kraju. W „Jednocie” wydrukowano artykuł poświęcony Merczyngowi (zob. np. A. Uljasz, Hieronim Łopaciński i Henryk Merczyg. Z dziejów przyjaźni katolika i ewangelika, „Jednota” 2006, nr 7-8, s. 21-22). Na synodzie zorganizowanym w 1905 roku jedno ze sprawozdań wygłosił inżynier Aleksander Woyde, autor dwóch publikacji, zamieszczonych w tym samym roku w imponującej jubileuszowej księdze rejowskiej, będących opracowaniem do druku dokumentów z epoki (zob. A. Woyde, Cztery pomniki reformacji XVI wieku w Polsce, [w:] Z wieku Mikołaja Reja. Księga jubileuszowa 1505-1905, Warszawa 1905, s. 107-113; A. Woyde, Skrypt Władysława Reja Starosty Libuskiego, [w:] ibidem, s. 114). W tej samej księdze ukazał się artykuł Henryka Merczynga Rejowie z Nagłowic jako członkowie polskiego kościoła ewangelickiego (z tablicą genealogiczną) ([w:] ibidem, s. 49-58, tekst podpisany H.M.), opublikowany w 2005 roku przez Rafała Leszczyńskiego w formie odrębnego wydawnictwa zwartego, uzupełnionego przez współczesnego uczonego posłowiem.

Dr Adrian Uljasz

Polscy kalwiniści na łamach „Gazety Lubelskiej” z 1905 roku - pełny tekst

Jak uzyskać pełny dostęp do zasobów serwisu jednota.pl