NR 3-4 / 2007
PROBOSZCZ LUBELSKICH LUTERANÓW I KALWINISTÓW
Wybitny duchowny ks. dr Aleksander Schoeneich jest postacią wartą przypomnienia polskim ewangelikom obydwu obrządków, gdyż przez ponad pięćdziesiąt lat był proboszczem parafii ewangelickiej w Lublinie, skupiającej luteranów i kalwinistów. Urodził się 9 lutego 1861 roku w Warszawie, w rodzinie luterańskiej. Jego rodzicami byli Edward Schoeneich i Emilia z domu Wanke. W 1881 roku ukończył rosyjskie gimnazjum w Warszawie. Wybrał powołanie kapłańskie pod wpływem proboszcza macierzystej parafii rodziny Schoeneichów pod wezwaniem Św. Trójcy, ks. Leopolda Otto. Wykształcenie zdobył na uniwersytecie w Dorpacie (obecne Tartu), gdzie studiował teologię ewangelicką, filozofię i religioznawstwo. Za pracę dyplomową, poświęconą Analizie biblijno-teologicznej Pawłowej nauki o Komunii Św., otrzymał złoty medal. Krótko po ukończeniu studiów, w lutym 1886 roku, objął funkcję wikariusza w swojej rodzinnej parafii. Jednocześnie pracował jako kapelan wojsk carskich, odprawiając nabożeństwa i sprawując opiekę nad żołnierzami - Łotyszami i Estończykami. W tym samym czasie był administratorem parafii Stara Iwiczna.
17 czerwca 1888 roku ks. Aleksandra wybrano na proboszcza Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Lublinie. W rzeczywistości wspólnota ta miała charakter dwuwyzaniowy, a wśród najwybitniejszych i najbardziej zasłużonych członków zboru byli ewangelicy obrządku reformowanego. W Lublinie ks. Schoeneich pozostał do śmierci. We wszystkich lubelskich szkołach uczył religii ewangelickiej, a w gimnazjum handlowym, założonym na początku XX w. przez swoich parafian (przemysłowców i działaczy społeczno-kulturalnych, Vetterów) także języka niemieckiego i propedeutyki filozofii. Zasłużenie jest uważany za znakomitego luterańskiego teologa oraz pisarza i publicystę religijnego. W latach 1898-1935 współredagował "Zwiastuna Ewangelicznego". Opublikował około 300 artykułów. Wydał następujące książki: Modlitwy dla młodzieży ewangelickiej, Mały katechizm ks. dr. Marcina Lutra (z objaśnieniami), Krótką historię Kościoła chrześcijańskiego w życiorysach oraz modlitewnik Do Boga. Prowadził też prace translatorskie i przetłumaczył na język polski Wyznanie augsburskie. Ks. Janusz Staszczak podkreślił przed laty na łamach "Kalendarza Ewangelickiego", że wiele pokoleń ewangelików wychowało się na kilkakrotnie wznawianym modlitewniku jego autorstwa.
Ks. Schoeneich przez wiele lat łączył obowiązki proboszcza z godnością ewangelickiego biskupa. Od 1902 roku był zwierzchnikiem diecezji warszawskiej. Sprawował również funkcję biskupa lubelskiego, a od 1937 do 1939 roku pełnił obowiązki seniora diecezji wołyńskiej. Często zastępował proboszcza dwóch parafii w pobliżu Lublina: radomskiej z filiałami i chełmskiej.
Duże znaczenie miała prowadzona przez niego działalność społeczna i kulturalna. W latach 1916-1918 był członkiem rady miejskiej Lublina, a w okresie II RP uczestniczył w pracach Komisji Plebiscytowej na Rzecz Polski na Mazurach. Niezależnie od tego wypowiadał się przeciw udziałowi swojego Kościoła w polityce. Działał też w Towarzystwie Krajoznawczym, PCK, Kasie Mianowskiego, Polskiej Macierzy Szkolnej, Towarzystwie dla Poznawania Polskiej Reformacji, Lidze Morskiej i Państwowej Lidze Powietrznej.
Dla mieszkańców Lublina istotne jest, że ks. Schoeneich to jeden z dziesięciu organizatorów - założycieli Towarzystwa Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie. Towarzystwo zalegalizowano w 1907 roku, zaś dzięki jego staraniom w tym samym roku powstała w mieście pierwsza biblioteka publiczna o profilu naukowym, zorganizowana w oparciu o księgozbiór zmarłego rok wcześniej wybitnego polskiego uczonego i bibliofila z Lublina, Łopacińskiego. O powstaniu Towarzystwa Biblioteki i o działalności ks. Schoeneicha oraz innego lubelskiego ewangelika, Juliusza Vettera, pisano w jednym z numerów lokalnego "Kuriera" z 1908 roku. Aleksander Schoeneich brał również udział w pracach obecnego Muzeum Lubelskiego (powstałego w 1907 r.).
Władze uhonorowały księdza za jego zasługi m. in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Odznaką Honorową "Za walkę o Szkołę Polską", otrzymał też dyplom doktora honoris causa Wydziału Teologii Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego.
Ten wybitny lubelski proboszcz zmarł 8 maja 1939 roku wskutek ostrego zapalenia płuc. Wielkim wydarzeniem był jego pogrzeb. Jak pisał w "Przeglądzie Ewangelickim" z 1939 roku ks. Edmund Friszke (1902-1958), pogrzeb ten stał się potężną manifestacją uczuć dla Zmarłego ze strony społeczeństwa lubelskiego, bez względu na przynależność wyznaniową, oraz licznych domowników wiary, przybyłych z dalekich miast i siół.