11/1990
Ród Skierskich, używający herbu Puchała, zalicza się do tych niewielu już rodzin, które we współczesnym ewangelicyzmie polskim, w jego tradycji reformowanej, stanowią żywe świadectwo i zarazem łącznik ze świetnymi czasami polskiej Reformacji szlacheckiej w XVI i XVII wieku. Gdy w drugiej połowie XVI wieku głosiciele szczerego Słowa Bożego zdobyli sobie w Małopolsce, Wielkopolsce i na Litwie rzesze zwolenników, główną ich podporą były wielkie i bogate rody ziemiańskie. Ci właściciele dóbr ziemskich, nierzadko bardzo rozległych, budowali kościoły ewangelickie, fundowali szkoły i odgrywali decydującą rolę w ówczesnym Kościele Ewangelicko-Reformowanym (zwanym wtedy Jednotą – Małopolską, Wielkopolską i Litewską), pełniąc funkcje patronów zborów (parafii) lub starszych, czyli prezbitrów.
W wieku XVII, wraz z narastaniem fali nietolerancji wyznaniowej, od ewangelicyzmu powoli odchodzą możne i zasłużone rody magnackie, które albo wymierają, albo wybierają karierę państwową, początkowo łatwiejszą, a potem – w XVIII wieku -wręcz zastrzeżoną dla katolików. Ich rolę w Jednotach przejmuje szlachta średnia, dostatnia, ale nie mająca pretensji do magnackich fortun i swe polityczne ambicje ograniczająca do urzędów ziemskich – powiatowych i wojewódzkich – dostępnych ciągle dla niekatolików.
Do tej właśnie warstwy zaliczali się zapewne Skierscy, wywodzący się – wedle nie potwierdzonej źródłami historycznymi tradycji rodzinnej -z dawnego województwa ruskiego, z okolic Jasła i Krosna, a następnie gospodarujący na swych dobrach w okolicach Lwowa. W połowie XVII wieku mieli się oni przenieść w Sandomierskie, gdzie w końcu wspomnianego stulecia spotykamy w źródłach historycznych pierwsze wzmianki o przedstawicielach tej rodziny.
Tak więc, źródłowo udokumentowane początki rodu Skierskich sięgają, jeśli nie brać pod uwagę nie popartej dokumentami tradycji ustnej, końca XVII wieku. Wiemy na pewno, że była to wtedy ewangelicko-reformowana rodzina żyjąca w centrum małopolskiego ewangelicyzmu, na pograniczu historycznych województw sandomierskiego i krakowskiego (obecnie województwo tarnobrzeskie), czyli tam, gdzie w połowie XVI wieku znajdował się główny ośrodek szlacheckiej Reformacji w Koronie i gdzie podwaliny pod kościelną organizację ewangelicko-reformowanej Jednoty Małopolskiej zakładał Jan Łaski.
Stosunki rodzinne Skierskich na przełomie XVII i XVIII wieku nie są nam szczegółowo znane z uwagi na zły stan źródeł tworzonych w tej epoce, która była czasem wyraźnego kryzysu w dziejach Jednoty Małopolskiej. Bardzo niekorzystnie ną możliwościach badawczych odbiło się też zniszczenie akt zboru w Sielcu k. Staszowa w latach konfederacji barskiej, w drugiej połowie XVIII wieku, a także zniszczenia, jakie spowodowała II wojna światowa.
Pierwszą znaną i źródłowo potwierdzoną osobą o tym nazwisku była kobieta, Anna Skierska (wg nie potwierdzonej tradycji rodzinnej – z domu Dunin-Karwicka, żona Samuela Skierskiego), pochowana w 1702 roku przy kościele ewangelicko-reformowanym w Tursku Wielkim, w powiecie sandomierskim. Pierwszym mężczyzną, którego dotyczą wzmianki źródłowe, był Samuel Skierski, który w latach 1705 i 1709 ochrzcił w kościele ewangelicko-reformowanym w Sieczkowie (Grzymale) dwoje dzieci. Tak więc, z pierwszymi występującymi w źródłach przedstawicielami tego rodu łączą się nazwy miejscowe: Tursko Wielkie i Sieczków (Grzymała). Ponieważ także młodsi przedstawiciele tej rodziny związani będą z tymi zborami, znajdującymi się ówcześnie pod patronatem rodziny Dunin-Karwickich, wysnuć można hipotezę, iż w tej epoce Skierscy związani byli z tą możną i zasłużoną dla obrony swobód wyznaniowych ewangelików polskich rodziną. Jest to tym ciekawsze, że na przełomie XVII i XVIII wieku dziedzicem Sieczkowa i głównym patronem okolicznych zborów reformowanych był wybitny pisarz polityczny i jeden z najświatlejszych umysłów tamtej epoki, podkomorzy sandomierski Stanisław Dunin-Karwicki, autor wydanego w XIX wieku traktatu o reformie Rzeczypospolitej: De ordinanda Reipublicae...
Nieprzerwana i bez najmniejszych wątpliwości źródłowo weryfikowalna genealogia Skierskich rozpoczyna się od postaci jednego z najwybitniejszych w tamtej epoce duchownych Jednoty, czyli Małopolskiego Kościoła Ewangelicko-Reformowanego, Andrzeja Skierskiego (wg tradycji rodzinnej – syna wyżej wspomnianego Samuela). Pierwsza wzmianka o późniejszym duchownym i seniorze znajdowała się w aktach zboru w Tursku Wielkim i odnosiła się do 1 709 roku. Andrzej Skierski został następnie duchownym, czyli – jak wtedy pięknie mówiono – minister Verbi Divini (sługą Słowa Bożego) – w zborze reformowanym w Sielcu k. Staszowa. Pracował tam w latach 1722-1728, kiedy to w wyniku procesu, wytoczonego mu przez proboszcza katolickiej parafii w Koniemłotach o obrazę praw duchowieństwa wyznania panującego, przenieść się musiał do zboru reformowanego w Piaskach (tzw. Luterskich) k. Lublina. Jako duszpasterz ewangelików reformowanych dystryktu (czyli diecezji) lubelskiego Jednoty Małopolskiej osiągnął najpierw godność pisarza synodów, zmarł zaś w 1755 roku w Piaskach jako senior, czyli zwierzchnik duchownych ewangelicko-reformowanych w całym dystrykcie lubelskim.
Ksiądz senior Andrzej Skierski poślubił późno, bo ok. 1745 roku, pannę Eleonorę z Samborzeckich, herbu Rawicz, wywodzącą się ze starej, ewangelicko-reformowanej rodziny szlacheckiej z ziemi chełmskiej. Eleonora Skierska, zapewne sporo młodsza od swego męża, urodziła mu co najmniej jednego syna i zmarła w 1767 roku, przeżywszy księdza Andrzeja Skierskiego o 12 lat.
Paweł Skierski, jedyny syn tej pary, o którym zachowały się źródłowe dane, poślubił w Tursku Wielkim 26 stycznia 1779 roku pannę Joannę z Reyznerów, herbu Krucini, wywodzącą się z rodziny pochodzenia obcego, osiadłej jednak od dawna na Litwie i posiadającej polski indygenat szlachecki. Ze związku tego urodziło się i zostało ochrzczonych w kościele ewangelicko-reformowanym w Tursku Wielkim sześcioro dzieci, spośród których bliżej interesować będziemy się Samuelem Stanisławem, urodzonym 7 sierpnia 1781 roku, i Andrzejem Pawłem, urodzonym 27 kwietnia 1785 roku.
Braci tych łączyć musiała jakaś szczególna więź. Wskazuje na to symetria ich losów, charakterów i zainteresowań. Już jako chłopcy, zapewne nie bez wpływu rodziny, wybrali studia teologiczne i karierę duchowną w służbie Jednoty Małopolskiej, której podupadające zbory cierpiały na chroniczny brak pastorów. Bracia Skierscy, wnukowie zasłużonego seniora dystryktu lubelskiego Jednoty, uzyskali bez trudu na pokrycie kosztów kształcenia tzw. stypendium Davissona, ufundowane przez szkockiego kupca z Zamościa dla studiujących teologię przyszłych duchownych reformowanych w Małopolsce. Być może początkowo uczęszczali do słynnego gimnazjum ewangelickiego, prowadzonego w białoruskim Słucku przez Jednotę Litewską. Wiemy na pewno, że studia uniwersyteckie w zakresie teologii ewangelickiej odbyli niemal równolegle na znanym i w kształceniu polskich duchownych ewangelickich bardzo zasłużonym uniwersytecie we Frankfurcie n. Odrą. Być może otarli się także o Uniwersytet Berliński, który w tej dobie przyciągał słuchaczy z Polski sławą takich wykładowców, jak Schleiermacher, a potem sam Hegel.
Teologiczne studia uniwersyteckie braci Skierskich zbiegły się z reorganizacją życia kościelnego Jednoty Małopolskiej, która po 1809 roku połączona została organizacyjnie ze strukturą Kościołów Ewangelickich w Księstwie Warszawskim. Tak więc tereny, na których pracować mieli bracia Skierscy, znalazły się pod zwierzchnictwem superintendenta warszawskiego, księdza Karola Bogumiła Diehla. W 1 809 roku widzimy już Samuela Skierskiego na stanowisku pastora w zborze w Szczepanowicach k. Tarnowa (pod patronatem Aleksandra Chrząstowskiego), a w 1814 roku Andrzej Skierski pracował w zborze w Sielcu k. Staszkowa, nie opodal Sandomierza.
Starszy z braci, Samuel, w czasach Księstwa Warszawskiego pozostawał kaznodzieją w zborze w Szczepanowicach, a w 1828 roku osiągnął urząd superintendenta (biskupa) diecezji krakowskiej (zwanej później kielecką) Kościoła Ewangelickiego, tj. łączącego luteranów i ewangelików reformowanych pod władzą wspólnego Konsystorza Obojga Wyznań Ewangelickich w Królestwie Polskim, i do końca życia pracował w zborze reformowanym w Sieczkowie (Grzymale). Zmarł tamże w 1844 roku.
Jego młodszy brat, Andrzej, który całe życie przepracował w zborze w Sielcu, był pisarzem synodów Jednoty Małopolskiej, a po śmierci Samuela uzyskał godność superintendenta ewangelickiej diecezji kieleckiej, następnie zwanej radomską. Z jego zachowanej korespondencji wiemy, że przez całe życie starał się o rozwijanie powierzonego jego pieczy zboru w Sielcu, zaś pod koniec życia głęboko przeżył zarządzoną przez władze rosyjskie likwidację wspólnego Konsystorza Ewangelickiego w Królestwie Polskim. Był świadkiem, jak wskutek tego zarządzenia następowała po 1849 roku likwidacja ostatnich (oprócz Sielca) zborów dawnej Jednoty Małopolskiej. Zmarł 29 marca 1856 roku i został pochowany przy kościele ewangelicko-reformowanym w Sielcu.
Głównie staraniom księdza Andrzeja Skierskiego należy przypisać rozwój i okrzepnięcie zboru sieleckie-go, placówki, która dotrwała do czasów współczesnych i uległa likwidacji dopiero wskutek II wojny światowej. Współpracując z Potockimi, właścicielami Sielca i dóbr staszowskich, Andrzej Skierski przyczynił się do rozwoju tam w pierwszej połowie XIX wieku osadnictwa wiejskiego, które będąc w dużym stopniu ewangelickie wzmocniło liczebnie zbór sielecki i dało mu mocne podstawy egzystencji przez cały XIX wiek.
Samuela i Andrzeja Skierskich, którzy razem chodzili do szkół i razem studiowali teologię, a potem pracowali w leżących blisko siebie zborach, łączyły też niejako podwójne więzy rodzinne. Pojęli oni za żony rodzone siostry: Ludwikę i Konstancję, córki administratora wsi Rudniki k. Turska Wielkiego, Kazimierza Soleckiego oraz Marii z Twardowskich, małżonków wywodzących się z rodzin ewangelickich z okolic Krakowa. Obie uroczystości miały miejsce w kościele ewangelicko-reformowanym w Szczepanowicach, przy czym ślub Samuela i Ludwiki odbył się w 1810 roku, zaś ślub Andrzeja i Konstancji w 1813 roku i udzielał go brat pana młodego. Oba związki doczekały się licznego potomstwa: Samuel i Ludwika oraz Andrzej i Konstancja mieli po ośmioro dzieci.
Spośród licznych potomków księdza Andrzeja Skierskiego interesuje nas tu postać Henryka Andrzeja Wojciecha Skierskiego (1819-1891), który sprzeniewierzywszy się tradycji rodzinnej, utrwalonej przez ojca i stryja, wybrał studia prawnicze, a następnie poświęcił się karierze urzędniczej osiadłszy z rodziną w gubernialnych Kielcach. Ten wykształcony, i zapewne sumienny, urzędnik rychło osiągnął godność naczelnika powiatu radomskiego. Wprawdzie po powstaniu styczniowym został, jako Polak, usunięty z tego urzędu, ale w 1877 roku mianowano go radcą gubernialnym w Kielcach, a w trzy lata później – wicegubernatorem kieleckim, a więc uzyskał najwyższą rangę urzędniczą, jaką osiągnąć mógł Polak w administracji Królestwa Polskiego w drugiej połowie XIX wieku.
Henryk Skierski był dwukrotnie żonaty i z drugiego małżeństwa (z Heleną Marią z Hassmanów ) miał dziewięcioro dzieci, z których troje to postaci znane, dobrze zapisane w różnych dziedzinach historii i kultury polskiej.
Zacznijmy od kobiety, pierwowzoru bohaterki jednego z najbardziej może znanych literackich romansów. Córka Henryka i Heleny Skierskich, urodzona w 1867 roku i po matce nosząca imię Helena, przeszła do historii literatury polskiej jako pierwsza młodzieńcza miłość Stefana Żeromskiego. Została przez niego uwieczniona pod imieniem Biruty w powieści Syzyfowe prace. Zmarła w 1912 roku. Dwie pozostałe postaci to jej dwaj bracia: superintendent Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej, urodzony w 1873 roku a zmarły w 1948 roku – ksiądz Stefan Skierski, oraz jego starszy brat, urodzony w 1 866 roku a zamordowany przez NKWD w kwietniu 1940 roku – generał dywizji Wojska Polskiego Leonard Kazimierz Skierski,w prostej linii pra-prawnuk księdza Andrzeja Skierskiego, zmarłego w 1755 roku, a zapewne także pra-pra-prawnuk Samuela Skierskiego, żyjącego w Małopolsce w drugiej połowie XVII wieku, szlachcica polskiego i ewangelika reformowanego.