Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

NR 3/2021, s. 23–26

Paweł Hulka-Laskowski (fot. Archiwum)Swą najbardziej znaną książką „Mój Żyrardów” Paweł Hulka-Laskowski chciał przede wszystkim wstrząsnąć polską opinią publiczną i instytucjami państwowymi, informując je o nieludzkim wyzysku robotników. Dlatego świadomie nie eksponował wątków ewangelickich. Tym niemniej w jednej z polemik wprost odwołał się do znanego przedstawiciela ewangelickiej teologii liberalnej – Adolfa von Harnacka.

Książka „Mój Żyrardów” jest największym osiągnięciem Pawła Hulki-Laskowskiego na niwie literackiej. Jej sukces ogólnopolski ugruntował jego status i przynależność do grona „śmietanki” polskich pisarzy okresu II Rzeczypospolitej oraz zapewnił mu trwałe miejsce w rodzimej literaturze. Dedykowanie publikacji „Robotnikom żyrardowskim, Towarzyszom walk i porażek z wyrazem niezłomnej wiary w ostateczne zwycięstwo” sprawiło, że przekaz pisarza jest jasny i automatycznie kieruje uwagę czytelnika w orbitę głównego motywu, który jest obecny na każdym etapie jego wspomnień. Motyw ten stanowi również pierwszy plan książki, na którym autor przedstawił koleje życia żyrardowskiej braci robotniczej oraz nakreślił metodycznie przyczyny i skutki degradacji ich człowieczeństwa (upadek w nędzę materialną i kulturalną), wywołanej „krwiożerczą” działalnością konsorcjum francuskiego oraz reprezentującego go zarządu.

Powyższa notka na temat najważniejszego dzieła Hulki-Laskowskiego wśród większości odbiorców, zarówno dzisiejszych, jak i międzywojennych, nie budziłaby najmniejszych zastrzeżeń. A jednak ze społeczności ewangelickiej wybrzmiewa oskarżenie pod adresem sławnego pisarza i jego książki: „szkoda tylko, że [»Mój Żyrardów«] pomija zupełnie protestantyzm autora i jego związki z wyznaniem własnym, jak gdyby coś wstydliwego, żenującego”[1]. Twórcą powyższych słów był publicysta protestancki Czesław Lechicki, który w ten emocjonalny sposób wyraził swoje rozczarowanie faktem, że pisarz nie wprowadził do tej książki lejtmotywu swojej żywiołowej publicystyki – walki o respektowanie praw polskich ewangelików i innych mniejszości wyznaniowych w katolickiej Polsce[2].

Lechicki, ferując powyższą ocenę „Mojego Żyrardowa”, nieświadomie pozwolił, aby jego słaba znajomość teologii protestanckiej wypłynęła w całej pełni, ponieważ nie potrafił rozszyfrować treści tworzących warstwę ewangelicką utworu, którą Laskowski wykreował specjalnie dla protestantów. Publicysta „Pielgrzyma Polskiego” odczytał utwór Hulki jednostronnie, nie docenił talentu literackiego pisarza oraz jego rozległej wiedzy teologicznej. Zapomniał, że Laskowski doskonale operował różnymi gatunkami literackimi i potrafił w bardzo subtelnej formie przekazać katolickiej Polsce, że jest ewangelikiem.

Wstrząsnąć opinią publiczną

Świadome przesłonięcie przez Laskowskiego ewangelicyzmu w swojej najlepszej publikacji wynikało z szeregu przyczyn. Jedną z nich był cel książki – wstrząsnąć polską opinią publiczną i instytucjami państwowymi, informując je o nieludzkim wyzysku robotników. Pisarz doskonale wiedział, że utwór nie spełni swojego zadania, jeśli w jego obrębie widoczne będą treści charakterystyczne dla jego publicystyki ewangelickiej, ponieważ wywoła to natychmiastowy odzew ze strony katolickiej. Jako doświadczony polemista łatwo mógł zwizualizować w swoim umyśle, jak opłakane będą skutki takiego projektu literackiego: „Mój Żyrardów” stanie się zarzewiem walki ewangelicko-katolickiej w sferze publicznej, a los żyrardowskich robotników nadal nie będzie w centrum zainteresowania Polaków.

Niebagatelny wpływ na ostateczny kształt kompozycji „Mojego Żyrardowa” miała również sytuacja osobista i zawodowa pisarza, jak również jego rozczarowanie w stosunku do postawy społeczności ewangelickiej. Swoje odczucia odmalował w jednych z listów do...

 

Pełny tekst artykułu (po zalogowaniu w serwisie)

Jak uzyskać pełny dostęp do zasobów serwisu jednota.pl

* * * * *

Agnieszka Teresa Tys – doktorantka Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie

 

Na zdjęciu: Paweł Hulka-Laskowski (fot. Archiwum)

 

_______________________

[1] Cz. Lechicki, „Śp. Paweł Hulka-Laskowski”, „Pielgrzym Polski” 12 (1946) (poświęcony pamięci Pawła Hulki-Laskowskiego).

[2] Por. R.M. Leszczyński (jr), A.T. Tys, „Problemy i rola ewangelików w katolickiej Polsce w refleksji religioznawczej Pawła Hulki-Laskowskiego”, „Studia Religiologica” 4 (2016), s. 341–351.