Na fotografii: Kościół w Ostaszynie
NR 3-4 / 2007
SZWYKOWSCY, OTTENHAUZOWIE I GRABOIWSCY ORAZ LICZNE REFORMOWANE DYGRESJE
Tym razem będzie mowa o trzech rodzinach, które patronowały jednemu zborowi.
Szwykowscy
W XVI wieku na tereny dzisiejszej Białorusi przeniosła się z ziemi halickiej rodzina Szwykowskich. Pod koniec tego stulecia - jak większość litewskiego możnowładztwa i średnio zamożnej szlachty - przeszli na kalwinizm, stając się jego gorliwymi wyznawcami. Opowieść zaczniemy od podkomorzego witebskiego Kacpra Szwykowskiego (zm. 1619), ożenionego z prawosławną kniaziówną Heleną Sołomerecką. Synowie jego angażowali się w sprawy Jednoty Litewskiej: Dawid (zm. po 1656) był w 1615 roku dyrektorem Synodu Jednoty, zaś Jan (zm.ok.1649) funkcję tę sprawował pięć razy. Nie są znane dokładne daty fundacji poszczególnych zborów, ale przyjmuje się, że w pierwszym ćwierćwieczu XVII wieku Szwykowscy założyli kalwińskie zbory w Kondraciszkach, Zaroju oraz właśnie w Ostaszynie, małej wiosce leżącej koło Korelicz na dzisiejszej ziemi Grodzieńskiej1. Miejscowość tę wspomniany Jan obrał jako swoją siedzibę, wznosząc murowany dwór oraz przestronny, murowany zbór. W okolicy żyło wówczas sporo rodzin reformowanych, więc Jan mógł być spokojny o losy swojej fundacji.
Jako zamożny szlachcic Jan Szwykowski, podobnie jak ojciec, udzielał się w życiu politycznym kraju, posłując na sejm w 1613 i 1623 roku. Z pewnością baczył, by członkowie jego rodziny zawierali korzystne mariaże, także pod względem wyznaniowym, i by kolejne pokolenie Szwykowskich robiło stosowną do swojej rangi karierę: jego bratanek Samuel Kazimierz (1610-1647) był cześnikiem wiłkomirskim, a bratanicę Elżbietę wydano za Adama Stabrowskiego z senatorskiej, kalwińskiej rodziny. Najstarszy syn Jana, Samuel Szwykowski (zm.1637) chorąży nowogródzki, ożenił się z Jadwigą Samson Podbereską i w 1635 roku posłował na sejm. Zmarł młodo pozostawiając tylko jedną córkę. Cała nadzieja rodziny skupiła się na młodszym synu Jana, Janie Kazimierzu Szwykowskim (zm. 1670/71), sprawującym tradycyjnie w rodzie funkcję podkomorzego witebskiego, a w latach 1664-1668 funkcję pisarza grodzkiego wiłkomirskiego2.
Czasy, w których przyszło żyć Janowi Kazimierzowi Szwykowskiemu, nie były najłaskawsze dla ewangelików. Za jego życia z miast królewskich powoli usuwano zbory kalwińskie. Zarówno Zygmunt III Waza, jak i Jan II Kazimierz Waza, nie przejawiali sympatii do dysydentów, a ten ostatni chwalił się, że abdykując zostawił Senat wolny od "heretyków". Ponieważ awans senatorski był najszybszym sposobem robienia kariery, wiele rodzin przechodziło na katolicyzm. Jan Kazimierz Szwykowski musiał obserwować to zjawisko z narastającym smutkiem i zapewne nie przypuszczał, że i jego rodzina stanie się ofiarą działań kontrreformacji.
Otóż jego syn Jan Szwykowski (zm. ok. 1700), podkomorzy witebski, ożeniony z katoliczką, wychowywał dzieci na ewangelików3. Około 1677 roku kanonik Mentycki najechał jego dwór i uprowadził mu synów, zmuszając ich do przejścia na katolicyzm. Synów mu nie zwrócono i wychowano na katolików, za co ojciec obwiniał ich matkę.4 Z taktycznego punktu widzenia było to posunięcie mistrzowskie: wraz ze śmiercią ojca kalwinisty, katoliccy synowie przejęliby przecież patronat nad zborem w Ostaszynie. Mogliby go albo zamknąć, albo doprowadzić do upadku, utrudniając jego funkcjonowanie. Zbór w Ostaszynie podzieliłby w ten sposób losy innych fundacji rodzinnych. Jednak ocalenie parafii stało się dziełem kobiet.
Przynajmniej dwie córki Jana Szwykowskiego pozostały kalwinistkami i wyszły za mąż za swoich współwyznawców: Krystyna (ur. ok.1678) za Michała von Güntera, pułkownika wojsk polskich, a jej siostra Jadwiga Szwykowska (ur. ok.1675 - zm. przed 1725) za Jana Ottenhauza (zm. po 1728) podkomorzego drepskiego. Zięciowie patrona byli zdecydowani utrzymać zbór i uratowali go przed zamknięciem. W ten sposób na początku XVIII wieku, po śmierci ostatniego kalwinisty Szwykowskiego, patronat nad zborem w Ostaszynie objęła rodzina Ottenhauzów.