NR 4/2017, ss. 21–23
Dwadzieścia lat po przejęciu władzy przez bolszewików Rosyjska Socjalistyczna Republika Rad zrywała wszelkie związki z tradycją i kulturą narodu, zacierając ślady jej obecności w sposób radykalny. W niebyt miała się obrócić całość depozytu wiary chrześcijańskiej, niezależnie od denominacji. Stracenie cesarza Mikołaja II (1868–1918) i jego rodziny stanowiło początek działań prowadzących do przeobrażenia Rosji w kraj o doktrynalnym ateizmie, w przestrzeni którego nie było miejsca na religię.
Prawosławny, protestant czy katolik – przynależność wyznaniowa nie zmieniała właściwie sytuacji. Wrogość wobec religii skutkowała falą czystek i aresztowań w okresie stalinowskim, które ostatecznie zniszczyły życie Kościołów na następne dziesięciolecia[1]. W 1936 r. władze wydały pozwolenie na opuszczenie kraju biskupowi luterańskiemu, ks. Arthurowi Malgremowi (1860–1947). Poddany szykanom i prześladowaniu siedemdziesięciosześcioletni biskup pochodził z zasłużonego szwedzkiego rodu luterańskich duchownych, którzy w XVIII stuleciu osiedlili się na terenach pogranicznych z Rosją, aby opiekować się ludnością protestancką. Gdy bp Malgrem opuszczał kraj, wiedział dobrze, iż prawie wszystkich duchownych Kościoła Luterańskiego w Rosji poddano represjom, a likwidacja Kościoła jest praktycznie nieunikniona. Olga Licenberger, analizując szczegółowo dostępne statystyki owego okresu, zaznacza, iż „na początku lat dwudziestych XX w. pracowało w Rosji 353 luterańskich pastorów. Jedną trzecią z nich uwięziono z wysokimi wyrokami odsiadki w łagrach, wielu nigdy nie powróciło. Piętnastu pastorów zastrzelono już w pierwszej fazie rewolucji. W ciągu następnych dwóch dekad księża luterańscy emigrowali z Rosji, uciekając przed represjami państwa, choć dokładnych statystycznych na ten temat brak. W 1936 r. aresztowano pastora jednej z najstarszych parafii luterańskich w Rosji – kościoła św. Piotra i Pawła w Moskwie. Zesłano go do obozu pracy, a potem rozstrzelano”. Taki sam los spotkał radę parafialną, która starała się organizować życie zborowe.
Od 8 sierpnia 1938 r. budynek katedry luterańskiej w Moskwie przejęło państwo. Na początku urządzono w niej salę koncertową, potem kinoteatr „Arktyka” i studio filmowe „Diafilm”, przebudowując wnętrze, usuwając zdobienia i wieżę. Podobnie było w całej Rosji.
W sprawozdaniu Dzieła Bratniej Pomocy im. Gustawa Adolfa w roku 1938/39 czytamy: „O życiu kościelnym luteran w Rosji trudno cokolwiek powiedzieć, nie wolno nam właściwie o nim wspominać. Ono trwa w podziemiu, w katakumbach, ale wiara w Jezusa Chrystusa pozostaje nadal żywa”[2].
Moskwa
Luteranizm, podobnie jak inne wyznania chrześcijańskie, szybko się w Rosji pojawił. Podróżujący po Wielkim Księstwie Moskiewskim i Carstwie Ruskim Jakob Reitenfels, dyplomata i podróżnik z Kurlandii, opisywał, iż w latach 20. XVII w. nabożeństwa luterańskie w Moskwie odbywały się w domach prywatnych. Gromadzili się w nich przybysze, „obcy”, których nazywano ogólnie „Niemcami”, nie patrząc na przynależność narodową, lecz wyznawaną religię[3].
Od 1601 r. na tzw. niemieckim przedmieściu istniała luterańska szkoła, w której nauczano religii, śpiewu kościelnego, czytania, pisania, arytmetyki[4]. Ludność rosyjska musiała pozostawać zgodnie z wolą władcy w obrębie wyznania prawosławnego, zaś osiedlającym się w Rosji „obcym” wolno było swobodnie wyznawać swoją religię, choć...
Pełny tekst artykułu (po zalogowaniu w serwisie)
Jak uzyskać pełny dostęp do zasobów serwisu jednota.pl
* * * * *
dr Małgorzata Grzywacz – historyk kultury i germanistka, pracownik naukowy Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, autorka kilkudziesięciu prac z zakresu historii i współczesności chrześcijaństwa
Na zdjęciu powyżej: instalacja bp. Dietricha Brauera w 2011 r. (fot. „Wiestnik – Der Bote” Ewangelicko-Liuteranskij Żurnał, za zgodą redaktorów: Mariny Chudenko i Eleny Diakiwy)
[1] Por. O. Licenberger, „Evangelischesko-Liuteranskaja Cerkow w Rosijskoj Istorii (XVI–XX w.)”, Moskva 2003, s. 420–421.
[2] Tamże, s. 521.
[3] Vera A. Kovrigina, „Nemeckaja sloboda Moskvy i ee žiteli v konce XVII – pervoj četverti XVIII veka”, Moskva 1998.
[4] A. Strielcov, „Obrazovanije w liuteranskoj cerkvi, Istoriczeskoje nasledije i sowremiennost”, referat konferencyjny 2011, udostępnienie przez autora.