Na fotografii: Wiedeńskie Centrum Muzułmańskie (VIC) i największy meczet w Wiedniu
NR 8-9 / 2000
Tradycyjny obraz Austrii, jaki ukształtował się na przestrzeni wieków, to wizerunek kraju w większości katolickiego, będącego przez wiele stuleci przedmurzem chrześcijaństwa w walce z islamem uosabianym przez Imperium Osmańskie.
Tymczasem w ostatnich latach na ulicach Wiednia i innych austriackich miast pojawia się coraz więcej kobiet ubranych w ciemne płaszcze, w chustkach szczelnie zakrywających włosy. W coraz większej liczbie szkół dzieci mają do wyboru oprócz lekcji religii rzymskokatolickiej czy ewangelickiej także lekcje religii muzułmańskiej, a w książce telefonicznej Wiednia stowarzyszenia muzułmańskie zajmują już pół strony. Te i wiele innych zjawisk wskazuje na stale rosnącą liczbę wyznawców islamu na terenie Austrii i ich coraz bardziej widoczną obecność.
Historia obecności muzułmanów na terenie państwa austriackiego
Pierwsze kontakty z muzułmanami nie należały oczywiście do pokojowych. Od XV do XVIII w. islam uważany był za zagrożenie jako religia panująca w Turcji Osmańskiej, z którą toczono ciągłe walki o panowanie nad Węgrami i Europą Południowo-Wschodnią. Walki te w oficjalnej propagandzie austriackiej, szczególnie po uwieńczonej sukcesem kontrreformacji, przedstawiano jako wojnę religijną.
Na terenie samego państwa austriackiego muzułmanie znaleźli się w większej grupie po raz pierwszy w 1878 r. Wtedy na mocy ustaleń Kongresu Berlińskiego Austro-Węgry rozpoczęły okupację Bośni i Hercegowiny oraz sandżaku Novi Pazar. I choć oficjalnie tereny te nadal znajdowały się pod panowaniem sułtana tureckiego, ich administracja i finanse podlegały bezpośrednio cesarzowi. Zgodnie z XXV artykułem Traktatu okupacja miała być tymczasowa, jednak ziemie te były tak ważne strategicznie, że w 1908 r. Franciszek Józef ogłosił ich aneksję1.
Nowa sytuacja, jaką było oficjalne pojawienie się muzułmańskiej mniejszości religijnej w obrębie państwa austro-węgierskiego, wymagała regulacji prawnych i 15 lipca 1912 r. na podstawie Ustawy ds. Islamu (Islamgesetz) muzułmanie porządku hanafickiego uznani zostali za wspólnotę religijną. Oni sami oraz ich wiara i obyczaje znalazły się pod opieką państwa, jeśli tylko te ostatnie nie były sprzeczne z obowiązującym w monarchii prawem - zakazano np. poligamii czy niektórych kar przewidzianych w prawie muzułmańskim m.in. za cudzołóstwo i kradzież.
Muzułmanie na terenie Bośni i Hercegowiny stanowili przed rokiem 1878 ponad 500 tys. z ok. 1 158 tys. ludności. Jednak w wyniku zajęcia tych ziem przez wojska austro-węgierskie wyjechali z rodzinami nie tylko osmańscy, tureccy urzędnicy, wojskowi i kupcy, lecz wraz z nimi opuściło kraj wielu bośniackich muzułmanów. W wyniku tego procesu liczba muzułmanów spadła w 1879 r. do ok. 450 tys., a najliczniejszym wyznaniem stało się prawosławie, mające wtedy ok. 500 tys. wyznawców, podczas gdy rzymskich katolików było niewiele ponad 200 tys. Wyznawcy islamu w Bośni i hercegowinie spadli zatem na drugie miejsce wśród trzech głównych grup wyznaniowych. Muzułmanie byli wielk9mi posiadaczami ziemskimi lub wolnymi chłopami, stanowili też większość wśród ludności miejskiej. Chrześcijanie natomiast byli w większości pozbawionymi praw chłopskimi dzierżawcami.
Pozostali w swoich posiadłościach zislamizowani wielcy posiadacze ziemscy, agowie. Nowym władzom zależało na ich poparciu tak bardzo - muzułmanami było aż 91,15 proc. całej warstwy posiadaczy ziemskich - że nie wprowadzono nawet reformy agrarnej, mimo że była niezbędna.