NR 7-8 / 2005
W jednej ze swoich wakacyjnych lektur natknęłam się na cytat z Księgi Amosa (5:24):
Niech raczej prawo tryska jak woda,
a sprawiedliwość jak potok niewysychający!.
Dla bohaterki czytanej przeze mnie powieści słowa te miały być zachętą do podjęcia działań wyjaśniających tajemnicę sprzed lat.
Owe słowa biblijnego proroka wyrażają tęsknotę za życiem w zgodzie z wolą Boga, z prawem nacechowanym sprawiedliwością, czyli mądrością, prawością i dobrocią. Jednak współczesne, potoczne rozumienie tych słów jest węższe. Wyrasta z tęsknoty za nastaniem czasów, w których wzrośnie poszanowanie stanowionego prawa i jego egzekwowanie tak, aby wina nie pozostała bez kary, a zasługa bez nagrody.
Pojęcie sprawiedliwości nastręcza wiele kłopotów, ponieważ wymyka się łatwym definicjom. Według "Uniwersalnego słownika języka polskiego" z 2003 roku, "sprawiedliwość" jest to: "uczciwe, prawe postępowanie, obiektywne odnoszenie się do rzeczywistości, bezstronność, rzetelność". To rozbudowane określenie ma jednak tę wadę, że nie jest samowystarczalne, ponieważ każde użyte w nim słowo wymaga kolejnych wyjaśnień. Pojawia się na przykład potrzeba ustalenia systemu wartości, na którym wspiera się prawość postępowania. Z drugiej strony odejście od tego poziomu uogólnień nie poprawia wcale sytuacji. Odpowiedź na szczegółowe pytanie o to, która zasada jest sprawiedliwa w podziale dóbr: czy każdemu według potrzeb, czy według zasług, czy wszystkim po równo, zależy od poglądów politycznych i społecznych. Każda z tych trzech odpowiedzi wypływa z pewnej teorii, która ją uzasadnia i każdą można poddać krytyce, wykazując jej ułomności i ograniczenia. Podobną trudność możemy napotkać przy orzekaniu o praworządności decyzji podejmowanych przez władze danej społeczności. Historia pełna jest przykładów ukazujących niesprawiedliwe, a nawet wręcz zbrodnicze systemy prawne. Praworządność rozumiana wyłącznie jako zgodność z obowiązującym prawem wydaje się prowadzić w ślepy zaułek.