Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

3 / 1992

CO WY NATO?

W wielu dziedzinach życia publicznego obserwujemy negatywne rezultaty osiągniętej swobody: wolno na przykład bezkarnie obrzucać ludzi błotem, w walce politycznej posługiwać się inwektywami i oszczerstwami, co niedawno robili nawet niektórzy kandydaci na urząd prezydenta RP, nie mówiąc już o ludziach ubiegających się o mandat poselski. Czy naprawdę wolno? Czy nie ma granicy, której nie wolno przekraczać nikomu, zwłaszcza zaś człowiekowi kulturalnemu?

Weźmy przykład Szatańskich wersetów Salmana Rushdiego, książki, która wywołała wiele zamieszania na świecie, a zgorszenie i oburzenie wśród muzułmanów. Ówczesny przywódca szyitów irańskich wydał wyrok śmierci na jej autora, zmuszając go w ten sposób do ukrywania się i życia w nieustannym napięciu, policję brytyjską zaś do roztoczenia nad nim ochrony. Terrorystyczne metody Chomeiniego i jego zwolenników spotkały się z jednoznacznym potępieniem opinii publicznej.

Parę miesięcy temu prasa poinformowała, że ma się ukazać polski przekład Wersetów. Niedługo po tym „Gazeta Wyborcza" zamieściła list Mahmuda Taha Żuka (naczelnego imama Stowarzyszenia Jedności Muzułmańskiej w Polsce), który stanowczo przeciwstawił się temu projektowi i prosił o zaniechanie publikacji.

Czy więc rozpowszechnianie tej książki jest rzeczą słuszną? Niektórzy zwolennicy wolności słowa sprzeciwiają się jakimkolwiek ograniczeniom w tym względzie. Wolność słowa jest pojęciem bardzo atrakcyjnym, zwłaszcza po dziesięcioleciach działalności urzędowej cenzury. Nie da się jednak zaprzeczyć, że pojęcie to jest rozciągliwe i można je dopasowywać do rozmaitych celów. Nie czytaliśmy książki Rushdiego i nie możemy jej ocenić merytorycznie. Wiadomo jednak, że słowami można wyrządzić krzywdę, i to wcale nie mniejszą niż czynem.

Warto tu przypomnieć pewien tekst biblijny: Mały płomyk może zapalić wielki las. A język jest jak płomień. Wśród naszych organów jest swoistym światem nieprawości. [...] Nikt z ludzi nie może ujarzmić języka, tego krnąbrnego zła, pełnego śmiercionośnego jadu (Jb. 3:5b-8). Uznając wolność słowa za przysługujące nam prawo, musimy pamiętać, że należy panować nad słowami, zgodnie z tym, co apostoł Jakub napisał w swoim liście kilka zdań wcześniej: Jeśli koniom wkładamy do pyska wędzidło, aby nam były posłuszne, to kierujemy całym ich ciałem. Trudno uznać za uprawnione wszystko, co komu ślina na język przyniesie. Wprawdzie wszystko mi wolno, ale nie wszystko jest pożyteczne (I Kor. 6:12; 10:23).

Inaczej wszakże patrzymy na wydany już polski przekład Mein Kampf Hitlera. Nie podzielamy oburzenia niektórych osób i mamy wątpliwości, czy słuszna jest decyzja o konfiskacie książki i wszczęciu przez prokuratora dochodzenia. Minęło przecież prawie pół wieku od upadku obłąkanego systemu nazistowskiego, zbudowanego na zawartej w książce ideologii, i od niesławnej samobójczej śmierci dyktatora. Dlaczego tak wielka jest obawa, że argumenty Hitlera i jego książka mogłyby stać się obecnie inspiracją dla ludzi, którzy chcieliby u nas pójść w jego ślady? Wydaje się, że ideologia nazistowska została dostatecznie - zwłaszcza w Polsce - skompromitowana i że nie trzeba takich najprostszych środków jak zakaz publikacji, aby się przed nią bronić.

Mein Kampf jest swego rodzaju dokumentem historycznym. Gdyby tę książkę udostępniono czytelnikowi z odpowiednim wstępem, przypisami, całym aparatem naukowym, jakim dysponują historycy, którzy lata pracy poświęcili badaniom i analizom epoki hitlerowskiej, to takie kompetentne i obiektywne opracowanie, przedstawiające to groźne zjawisko, mogłoby okazać się nawet pożyteczne. Wydawca nie jest producentem takim jak inni, książka to nie filiżanka czy koszula, i pogoń za zyskiem nie może uwolnić wydawcy od odpowiedzialności za treści, jakie powiela. Wydaje się więc, że udostępnienie tej książki w pełnym zakresie, ale odpowiednio „podanej", mogłoby nawet stanowić swego rodzaju przestrogę przed jadowitym wpływem totalitarnej ideologii. Trzeba jednak mieć dostęp do książki, aby się o tym przekonać.

Granica między tym, co wolno, a tym, czego nie wolno, nie biegnie po linii prostej.