3 / 1992

WŚRÓD KSIĄŻEK

Uwagę czytelników interesujących się dziejami biblijnymi zwrócić może wydana niedawno kolejna, przełożona na język polski, książka Michaela Granta, angielskiego historyka i popularyzatora historii oraz kultury świata antycznego.Dzieje dawnego Izraela*,bo właśnie o nie chodzi, to zarys historii starożytnego Izraela od czasów najdawniejszych po zburzenie Jerozolimy i Świątyni w 70 r. po Chr.Oryginalność spojrzenia autora -pisze Wydawca - polega na tym, że jako główne źródło informacji traktuje on Stary Testament, materiały archeologiczne zaś służą mu przede wszystkim do porównania danych zaczerpniętych z Biblii.

Przed przystąpieniem do lektury warto zapoznać się ze Wstępem, w którym Grant wyjaśnił założenia, jakie przyjął przy korzystaniu z tekstu biblijnego.W naszych czasach spotyka się mniej ludzi dobrze obeznanych z Biblią, niż bywało to dawniej. Z tych powodów nie uważam za konieczne usprawiedliwiać się przed czytelnikami (wyjąwszy znającą tematykę biblijną mniejszość) z włączenia streszczeń niektórych opowieści starotestamentowych do poszczególnych rozdziałów tej książki. [...] Wszystko, co mogę zaproponować czytelnikom, nie bez uczucia pewnego zażenowania, to przedstawienie mego osobistego punktu widzenia na zdarzenia historyczne, które znalazły odbicie w Biblii. Starałem się owe zdarzenia opisać możliwie najbardziej obiektywnie. [...] W moim przekonaniu badacz historii nie może się wypowiadać, czy nadprzyrodzone ingerencje w sprawy ludzkie, w które Izraelici wierzyli, rzeczywiście miały miejsce: próba odtworzenia biegu wydarzeń i ewolucji doktrynalnej ma największe szanse powodzenia, jeżeli autor zdoła na pewien czas zapomnieć, czy jest żydem, chrześcijaninem [...] czy ateistą - czyli inaczej mówiąc, jeżeli nie będzie stosować założeń i konkluzji, które mają swe źródło w tym, w co on sam wierzy lub nie.

Pierwsza z siedmiu części, na które zostały podzielone Dzieje dawnego Izraela, przybliża czytelnikowi kraj będący tłem opisywanych w Biblii wydarzeń. Skąpe na ogół informacje, jakich dostarczyły prace archeologiczne, pozwoliły jednak autorowi przedstawić cywilizację i religię kananejską, która miała wywrzeć wielki wpływ na hebrajskich przybyszów i stać się dla nich początkiem nieustającego konfliktu między pragmatyczną pokusą asymilacji a dążeniem do zachowania własnej odrębności. W następnych częściach książki - poświęconych okresom: Patriarchów, Sędziów, zjednoczonego królestwa, rozbicia na Judę i Izrael oraz kolejnych niewoli - dane historyczne (nb. często niepewne) dotyczące poszczególnych wydarzeń zostały porównane ze starotestamentowym zapisem. Aby uniknąć nużącego natłoku informacji, autor przeplótł je streszczeniami opowieści biblijnych (lub nawet całych, krótszych, ksiąg), starając się powściągać od ich komentowania, choć niekiedy dawał się ponieść lekkości swego pióra. Obok racjonalistycznych teorii interpretacji omawianych zdarzeń czy poglądów oraz budzących czasem wątpliwości uwag na temat tendencji, autorstwa i czasu powstania poszczególnych ksiąg Starego Testamentu, można znaleźć np. barwne wizerunki wielkich biblijnych królów i proroków. Zmienne losy Izraela (rozpad na dwa królestwa, podbicie kraju przez kolejne imperia, odzyskana na krótko niepodległość i ponowna jej utrata, tym razem na rzecz Rzymu) zostały ukazane w powiązaniu z politycznymi przemianami ówczesnego świata, przy czym autor proponuje niekiedy własną ocenę działalności izraelskich władców.

Dzieje dawnego Izraela są źródłem wielu ciekawych wiadomości o historii, mentalności i kulturze materialnej starożytnych Izraelitów. Nie pominięto również środowisk diaspory, a zwłaszcza skupiska Żydów w Aleksandrii. Książkę uzupełniają interesujące, ale i kontrowersyjne (por.IX. Żydzi i chrześcijanie)aneksy, które w zwięzły sposób przedstawiają m.in. kanon Starego Testamentu, apokryfy, piśmiennictwo talmudyczne czy świątynie poza Jerozolimą. Mapy, indeksy i tablice chronologiczne pomagają uporządkować mnóstwo szczegółowych wiadomości historycznych i geograficznych. Uzupełnienie i poprawienie niektórych informacji na podstawie nowszego stanu badań czytelnik zawdzięcza naukowej konsultacji Ewy Świderskiej, która zadbała także o dobór ilustracji i opracowanie bibliografii poświęconych tematyce biblijnej prac w języku polskim. Troska o staranne przygotowanie tej publikacji nie usuwa jednak pewnego rozczarowania, jakie budzi religionistyczne podejście autora i jego autorytatywne stwierdzenia brzmiące jak echo teologii liberalnej.

*Michaet Grant: Dzieje dawnego Izraela. Przełożył Jerzy Schwakopf. Konsultacja naukowa, wybór ilustracji, bibliografia prac w języku polskim - Ewa Świderska. PIW, Warszawa 1991, s 355. Dotychczas ukazały się następujące książki tego autora: Mity rzymskie (1980) Neron (1980), Gladiatorzy (1980, 1987) i Miasta Wezuwiusza (1986).

mok