Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

7/1990

W naszym kraju do rzadkości należą publikacje poświęcone współczesnej teologii chrześcijańskiej. Z radością należy więc powitać inicjatywę Instytutu Wydawniczego ZNAK, który udostępnił czytelnikom polskim przekład książki Raymonda Winlinga, poświęconej współczesnym nurtom teologicznym w różnych wyznaniach chrześcijańskich1 Autor, francuski katolik, zastosował podział chronologiczny związany z cezurą wyznaczoną przez II Sobór Watykański.

Pierwszy okres obejmuje lata 1945-1958, kiedy teologia katolicka w niewielkim tylko stopniu (głównie w dziedzinie biblistyki) korzystała z dorobku uczonych ewangelickich. W okresie tym chrześcijaństwo próbowało ustosunkować się do zasadniczych problemów współczesności. Teologia katolicka dzieliła się na „oficjalną”, ortodoksyjną, zgodną z tradycyjną postawą reprezentowaną przede wszystkim przez zachowawczych teologów związanych z kurią rzymską oraz nieortodoksyjną myśl tzw. progresywistów (Chenu, Congar, von Balthasar, Schillebeeckx, Teilhard de Chardin i in.). Nieortodoksyjni myśliciele katoliccy próbowali odpowiedzieć na wyzwania rzucone przez laicyzację i nową sytuację polityczno-społeczną, w jakiej znalazł się Zachód po zakończeniu II wojny światowej. Silny wpływ na katolicyzm i na całe chrześcijaństwo wywierały koncepcje filozoficzne, zwłaszcza personalizm i egzystencjalizm. W tej części książki czytelnik znajdzie również oddzielne paragrafy poświęcone teologii ewangelickiej i prawosławnej, a także informacje o ruchu ekumenicznym, który przyjął . wtedy współczesne formy organizacyjne (powstała Światowa Rada Kościołów).

Druga część omawianej książki poświęcona jest okresowi II Soboru Watykańskiego, czyli sytuacji w latach 1959-1965. Autor dokładnie opisuje kontrowersje wśród teologów katolickich, usiłujących wywrzeć wpływ na uchwały Soboru, oraz rolę, jaką odegrał w tych sporach sam Jan XXIII. Szczególnie wiele miejsca poświęca koncepcjom Karla Rahnera oraz Yvesa Congara – dwóch teologów, których myśl najsilniej wpłynęła na treść uchwał soborowych i na późniejsze encykliki papieża Pawła VI. Z lektury tej części pracy dowiadujemy się również, jak wielką rolę odegrał w dyskusjach soborowych dorobek teologii ewangelickiej, a zwłaszcza Rudolfa  Bultmanna i jego szkoły.

Dwie ostatnie części omawianego dzieła noszą znamienne tytuły: Nowy klimat, nowe glosy oraz Przesunięcia i przeobrażenia. W tej najobszerniejszej części tekstu autor stara się zaprezentować czytelnikom panoramę współczesnej myśli chrześcijańskiej (chronologia obejmuje tu lata 1966-1980). Szczególnie cenne są te fragmenty, które dotyczą przemian w chrystologii, eklezjologii i eschatologii, a także prądów ideowych, które znalazły żywy oddźwięk wśród wybitnych teologów katolickich, prawosławnych i protestanckich. Dotyczy to przede wszystkim strukturalizmu, hermeneutyki, neopozytywizmu, filozofii analitycznej i marksizmu. Wiele miejsca autor poświęcił, zagadnieniu „Jezus historii a Chrystus wiary”, żywo dyskutowanemu we wszystkich kręgach teologicznych. W oddzielnych paragrafach książki omówił najbardziej znane nurty tzw. teologii kontekstualnej (teologię laicyzacji, teologię procesu, teologię nadziei Jurgena Moltmanna, „czarną” teologię, teologię feministyczną, teologię kultury Paula Tillicha i in.) oraz nonkonformistyczne ruchy religijne (np. „dzieci Jezusa”, ruchy charyzmatyczne).

Przedstawiana tu książka jest cenna przede wszystkim dlatego, że stara się rejestrować i krótko charakteryzować poszczególne prądy teologiczne i ruchy religijne w chrześcijaństwie, ze szczególnym uwzględnieniem nurtów oryginalnych. W żadnym: wypadku nie może być ona uważana za dogłębne studium teologiczne: jest to raczej przewodnik przydatny tym czytelnikom, którzy pragną poznać panoramę współczesnej myśli chrześcijańskiej i ewentualnie podjąć dalsze studia. Ułatwieniem są skorowidze oraz literatura poszczególnych zagadnień. Szkoda, że podczas opracowania redakcyjnego nie zwrócono (uwagi, że spośród pozycji wymienionych w oryginalnej bibliografii przełożono na język polski więcej niż zaznaczono w książce. Redaktor prawdopodobnie słabo orientował się w tym, co ukazało się na polskim rynku księgarskim w dziedzinie teologii.

Książkę polecam wszystkim czytelnikom „Jednoty”, zwłaszcza zaś tym, którzy chcą zorientować się w gąszczu współczesnej myśli chrześcijańskiej. Praca Winlinga może przydać się również duchownym i studentom teologii.

1 Raymond Winling: Teologia współczesna 1945-1980. Przełożyła Krystyna Kisielewska-Sławińska. Wydawnictwo ZNAK, Kraków 1990, s. 494, cena 14 700 zł.