7 / 1995

WŚRÓD KSIĄŻEK

Zwingli

W znanej serii „Biografie Sławnych Ludzi” Państwowego Instytutu Wydawniczego ukazała się przed paroma miesiącami biografia kolejnego XVI-wiecznego reformatora religijnego (w 1992 r. wydano pozycję Marcin Luter. Jego życie i czasy Richarda Friedenthala). Książka amerykańskiego uczonego George'a R. Rottera o Ulryku Zwinglim¹ jest pierwszą biografią tego szwajcarskiego reformatora wydaną w języku polskim.

Autor pokazuje panoramę stosunków polityczno-gospodarczych w tej części Europy oraz klimat intelektualny, w którym dojrzewał człowiek, określany przezeń mianem proroka Szwajcarii. Na tle pełnokrwistych konwulsji politycznych i sporów religijnych w ówczesnym świecie rysuje drogę życiową i sylwetkę zuryskiego teologa. Nauczyciel, uczony, przywódca, prorok, przez którego usta Bóg przemawiał do swych słuchaczy, Zwingli ustanowił swą zreformowaną naukę w centralnej Europie z wewnętrzną pewnością i przekonaniem, zapewniającym jej przetrwanie przez wieki. W świecie ekumenicznym, który przyjmuje niewiele z jego przesłanek, jego nauka i pamięć o nim pozostają zarówno natchnieniem, jak i faktem historycznym.

Życie codzienne ludzi Biblii

Także PIW opublikował Życie codzienne ludzi Biblii francuskiego autora Andre Chouraqui.² Jest to pozycja typowo popularyzatorska, w bardzo przystępny, zwięzły i zarazem plastyczny sposób przedstawiająca dzieje społeczności i rozmaite aspekty życia ludzi, o których mówi Biblia – od czasów najdawniejszych (Adam) aż po niewolę babilońską (Daniel). Przy czym ta panorama biblijnego życia nie ogranicza się do pokazania materialnych podstaw ludzkiego bytu, ale stara się także wyjaśnić zagadnienia z dziedziny kultury duchowej i religijnej, tak istotne dla ludzi wychowanych w kulturze – oraz w wierze – judeochrześcijańskiej. Autor odpowiada w ten sposób przede wszystkim na zaskakujące samych Francuzów zafascynowanie Biblią tego tradycyjnie silnie zlaicyzowanego społeczeństwa. Stosuje przy tym zabieg jak ze szkolnej czytanki, a mianowicie wskrzesza biblijny świat na przykładzie pary hipotetycznych, modelowych Hebrajczyków – Joela i Mikal. Polskie wydanie jest zapewne pomyślane głównie jako książka pomocna w nauce religii.

Duchowe dziedzictwo Żydów polskich

Od kilku lat głęboko zaangażowany w dialog chrześcijańsko-żydowski rabin Byron Sherwin, amerykański Żyd, którego polskie korzenie sięgają połowy XV stulecia, potomek sławnych rabinów i uczeń znakomitego chasydzkiego teologa Abrahama Joshui Heschela (omówienie jego książki o szabacie zob. „Jednota” 8/94), wydał zbiór wygłaszanych w Polsce wykładów i zamieszczanych w różnych periodykach artykułów w tomie pt. Duchowe dziedzictwo Żydów polskich.³ (W samym już tytule pobrzmiewa echo słynnej książki jego mistrza Pańska jest ziemia... Duchowy świat Żydów Europy Wschodniej, która nie doczekała się jeszcze polskiego wydania, choć poszczególne jej rozdziały opublikował m.in. dominikański miesięcznik ,,W drodze”.) O bardzo osobistym charakterze tej publikacji świadczy dedykacja: Oto moje więzi z utraconą Atlantydą żydowskiego życia w Europie Wschodniej.

Nie byliśmy przez wieki świadomi istnienia tuż obok nas, za sąsiednią ścianą, w tej samej kamienicy czy na pobliskiej uliczce, prawdziwego Eldorado żydowskiej myśli teologicznej. Przesłonięte zasłoną uprzedzeń oraz inności kulturowej pozostawało niewidoczne dla oczu zewnętrznych, ale i pilnie strzeżone. Obserwując na przykład zewnętrzne przejawy pobożności chasydzkiej, wcale nie dostrzegano i nie rozumiano jej istoty. Rąbka tej tajemnicy uchyla właśnie książka rabina Sherwina, a zwłaszcza część pt. Spotkanie z Bogiem.

Cień Oświęcimia nieuchronnie pada na całokształt polsko-żydowskich stosunków i dialogu religijnego. O różnicach w spojrzeniu na Zagładę, która wydarzyła się na polskich ziemiach, oraz o mozolnej pracy nad wzajemnym zrozumieniem swoich racji i uczuć traktuje część tomu pt. Holocaust. Przyciąganie się i odpychanie, bliskość i odległość oraz wzajemna fascynacja polskich chrześcijan i, głównie amerykańskich, Żydów są tematem rozważań poświęconych dialogowi międzyludzkiemu i międzyreligijnemu – zarówno przecieraniu szlaków w przeszłości, jak i perspektywom wzajemnych kontaktów.

Znalazł się tu też słynny już wykład o żydowskim spojrzeniu na Jezusa w nowym ujęciu teologicznym – ofiarowującym Jezusowi i chrześcijaństwu nie tylko miejsce, ale i mesjańską rolę w ramach teologii żydowskiej. Oto kończąca ten wykład przypowieść. Jak odczytają ją polscy chrześcijanie?

...Rysuje mi się obraz Jezusa jako umęczonego torturami, błąkającego się rannego Żyda, który dowlókł się pełen bólu na próg polskiego katolickiego domu w czasie nazistowskiej okupacji, aby poprosić o schronienie. Małe dziecko znajduje go i woła rodziców.

– Mamusiu, mamusiu – mówi dziecko – tam w drzwiach stoi ranny Żyd, prosi o pomoc i powiada, że ma na imię Jezus.

– Rodzice podchodzą do drzwi i pytają:

– Jesteś Żydem? Jesteś Jezusem?

– A on odpowiada:

– A wy za kogo mnie uważacie?

mok

¹ George R. Rutter: Zwingli. Przekład: Tadeusz Szafrański. Biografie Sławnych Ludzi. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1994, s. 588
² Andre Chouraqui: Życie codzienne ludzi Biblii. Przekład: Leszek Kossobudzki. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1995, s. 272 + il.
³ Byron L. Sherwin: Duchowe dziedzictwo Żydów polskich. Przekład, opracowanie i przedmowa: ks. Waldemar Chrostowski. Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 1995, s. 352