1 / 1993
WŚRÓD KSIĄŻEK
czyli Kto jest kim w Biblii Petera Calvocoressiego1 jest przeznaczona dla tych, którzy uwielbiają kartkować książki i chcą dowiedzieć się czegoś o postaciach występujących w Biblii, bo – jak zapewnia na wstępie autor – od czasu do czasu odczuwamy nieodpartą potrzebę dowiedzenia się czegoś więcej o nich wszystkich, chcemy się czegoś nauczyć, coś sobie przypomnieć, rozwiązać jakąś sporną kwestię.
Jednak poza prezentacją faktów ze Starego i Nowego Testamentu słownik ten zawiera także komentarze i uwagi na temat „życia pośmiertnego” biblijnych bohaterów, jako że główne postacie Bib/ii żyły w wyobraźni wielu późniejszych pokoleń i w ich dziełach sztuki. Przez dwa tysiące lat artyści opowiadali biblijne historie w kamieniu i szkle, wierszem i prozą, w malarstwie i w muzyce. Dzieła te przez kolejne pokolenia kształtowały obraz postaci, które po raz pierwszy przedstawiła nam Biblia. Tu trzeba dodać, że większość przykładów stanowią odniesienia do literatury angielskiej oraz sztuki renesansowej.
Połączenie faktów biblijnych i form późniejszego funkcjonowania danej postaci biblijnej w kulturze bywa czasami, dla polskiego czytelnika zwłaszcza, zaskakujące. Przykłady zostały wybrane metodą chybił-trafił:
ABIGAIL. Piękna żona gburowatego Nabala [...]. Jej imieniem określa się pokojówki lub – konkretniej – służące pani domu. ( W literaturze angielskiej imię to w tym znaczeniu występuje także w twórczości np. Marlowe'a, Swiftai Fieldinga. – przyp. tłum.) Zwyczaj ten datuje się od czasów siedemnastowiecznej sztuki Beaumonte i Fletchera Dama pełna pogardy. Upowszechnił się zapewne dzięki sławetnej Abigail Hill (Mrs. Masham), która była pokojówką królowej Anny i królewską faworytą (I Ks. Samuela 25, 30; Ił Ks. Samuela 2, 3.)
GOG I MAGOG. Diabelskie istoty, żyjące gdzieś na północy, są być może spowinowacone z olbrzymami z rodu Gogmagog, które wytępił Brutus, potomek Eneasza, eponim i praojciec Brytyjczyków, wysławiany przez Geoffreya z Monmouth w Historii brytyjskich królów, przez Spencera w Faerie Queen i przez Draytona w Polyolbion. Ich podobizny, wielokrotnie przenoszone z miejsca na miejsce, od czasów Henryka V stoją przy londyńskim ratuszu Guildhall (Ks. Rodzaju 10; Ks. Ezechiela 30, 39; Apokalipsa 20.)
TABITA. Po grecku Dorkas („gazela” – przyp. tłum.). Kobieta z Jefy, słynąca z dobrych uczynków. Piotr przywrócił ją do życia, kiedy mu pokazano wszystkie płaszcze i szaty, które wykonała dla innych. Stąd „dorkas” oznacza „towarzystwo pań prowadzących zespołowe szycie w celach dobroczynnych”. Wśród scen z życia Piotra, które w kaplicy Brancacci kościoła S. Maria del Carmine namalował Masaccio, zobaczyć można Piotra wskrzeszającego Tabitę (Dzieje Apostolskie 9).
Odtąd, gdy się w jakiejś anglosaskiej powieści obyczajowej przeczyta np. o zebraniu „dorkasu” (np. w cyklu książek Lucy Maud Montgomery), to od razu wszystko będzie jasne.
Poza tym w książce można znaleźć krótką informację o pochodzeniu, budowie Biblii i historii kształtowania się kanonu. (Mam jednak alergię na sformułowania w rodzaju: Autorstwo Mojżesza było jednak kwestią wątpliwą już tysiąc lat temu, a dziś nie wierzy w nie żaden rozsądnie myślący człowiek – mok.) Wiele erudycyjnych wstawek oraz wyjaśnienia aluzji do angielskiej historii i literatury czytelnik zawdzięcza tłumaczowi, który zastrzega (ostrzega?), że postawa autora bliższa jest mimo wszystko tradycji protestanckiej. Charakterystyczne pod tym względem jest przedstawienie postaci Marii, matki Jezusa [...]. Podawany przez niego kanon, przypisujący niektórym księgom apokryficzność, jest kanonem protestanckim, choć w swojej książce uwzględnia on wszystkie księgi zawarte w Biblii katolickiej [...]. Tłumacz zaznaczył w przypisach odmienne od stanowiska autora poglądy biblistów katolickich, dotyczące np. autorstwa Księgi Apokalipsy czy też Listów Pasterskich i dodał informacje na temat roli pewnych postaci biblijnych w islamie.
Biblia jest najczęściej wydawaną książką na świecie – pisze Calvocoressi, adwokat, specjalista od problematyki międzynarodowej i dyrektor Penguin Books. – Przyczyną jej popularności jest zapotrzebowanie na teksty chrześcijańskie, spotęgowane misyjną działalnością Kościoła oraz niemal darmową dystrybucją egzemplarzy Biblii, której aż do czasów współczesnego przemysłu reklamowego nic nie potrafiło dorównać.
mok
1 Peter Calvocoressi: Kto jest kim w Biblii. Przekład i przypisy Jerzy Jarniewicz, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1992, s. 318.