Nr 8 / 1989
W stulecie urodzin ks. prof. Józefa L. Hromadki
Przed stu laty, 8 czerwca 1889 r., w morawskiej wiosce Hodslavice urodził się Józef L. Hromadka, jeden z najwybitniejszych teologów naszego stulecia. Po odbyciu studiów w Wiedniu, Bazylei. Heidelbergu i Aberdeen został wykładowcą w nowo założonym (1918) Wydziale Teologii Ewangelickiej w Pradze i wkrótce zyskał sobie autorytet jako nauczyciel akademicki. W młodej Republice wyrósł na przywódcę inteligencji protestanckiej, biorąc aktywny udział w życiu publicznym i w walce przeciwko faszyzmowi. Uciekając przed gestapo znalazł się w Princeton (USA), gdzie z powodzeniem pracował jako profesor teologii na tamtejszym uniwersytecie. Po powrocie do Czechosłowacji w 1947 roku reprezentował czeskie Kościoły w międzynarodowym ruchu ekumenicznym. Były to czasy, w których tylko z wielkim trudem można było realistycznie ocenić misję zboru chrześcijańskiego w społeczeństwie komunistycznym. Ks. Hromadka był jednym z niewielu ludzi, którzy poza murami stalinowskich struktur usiłowali dojrzeć i spodziewali się odnaleźć socjalizm „z ludzką twarzą” oraz wbrew wszystkim rozczarowaniom – próbowali sprawdzać, czy dialog między marksistami a chrześcijanami jest możliwy.
Ks. Hromadka sprawiał przy tym niekiedy wrażenie (zarówno we własnej ojczyźnie, jak i na arenie ekumenii światowej), że ideologię i rzeczywistość komunistyczną ocenia i broni jej z pozycji ekumenicznych i że udziela jej zbyt wielkiego kredytu zaufania. Nigdy jednak nie czynił tego z pobudek oportunistycznych. (...) Jego pamiętna dysputa z Johnem Posterem Dullesem w Amsterdamie w 1948 roku, podczas założycielskiego zgromadzenia Światowej Rady Kościołów, wywołała liczne sprzeciwy w środowisku chrześcijan, jednakże u niektórych czołowych teologów ekumenistów (jak np. u swego szwajcarskiego przyjaciela, Karola Bartha) znalazł Hromadka wiele zrozumienia dla swego stanowiska.
BIBLIJNA, SPOŁECZNIE ZAANGAŻOWANA TEOLOGIA
Ks. Hromadka był teologiem całkowicie opierającym się na Biblii. Oba Testamenty miały dla niego znaczenie drogowskazów. Kiedy studiował w Bazylei, dzięki badaczowi Starego Testamentu, Bernhardowi Duhm, odkrył się przed nim biblijny świat proroków. Odtąd teologia Hromadki zyskała trwałą cechę: zwiastowała suwerenność Boga i społeczne zaangażowanie proroctw Izraela, a nowotestamentowa „Ewangelia o drodze Boga do człowieka" w Jezusie z Nazaretu coraz wyraźniej stawała się ośrodkiem jego kazań i dążeń. Drogę tę rozumiał jako wezwanie do solidarności z ludźmi obciążonymi i uciskanymi jako jednostki i jako społeczności.
DWOJAKA PRÓBA
Dlatego istotny był dla niego nie tylko „tekst", ale również „kontekst" teologii. Wiara biblijna ma odniesienia nie tylko w osobistej historii jednostki, ale również we wspólnej historii ludzkości, w jej procesach i niepowodzeniach. Teolog musi się więc ustosunkowywać do zachodzących wydarzeń i być blisko rzeczywistości, aby wszędzie tam, gdzie współcześni mu ludzie żyją i cierpią, mogło docierać wiarygodne i oswobadzające Słowo, które zostało mu powierzone.
Z tego względu Hromadka wyjątkowo często starał się przeprowadzać analizy historyczne i społeczno-polityczne. Próbował objaśniać bieg historii w świetle biblijnym. Jest to ryzykowne zwłaszcza wtedy, gdy obraz dziejów przedstawiany jest pod wpływem określonej ideologii, np. marksistowskiej, w sposób zbyt uproszczony. Może wtedy dojść do błędnych ocen. Hromadka był tego świadom, jednakże słusznie podkreślał, że teologia i Kościół wystawią się na jeszcze większe niebezpieczeństwo, jeżeli same zwolnią się z obowiązku zaangażowania historycznego i społecznego. Wtedy bowiem teologia być może przechowa teoretyczną „Ewangelię drogi Boga do człowieka” (tytuł „Dogmatyki świeckiej” Hromadki), natomiast nie odpowie na pytania o zgodne z tą Ewangelią postępowanie.
Troska i nadzieja, że chrześcijanie sprostają tej próbie nawet w niebezpiecznych i zagmatwanych warunkach – jest dla mnie trwałym testamentem pozostawionym przez mojego nauczyciela teologii, ks. Józefa L. Hromadkę.
[Wg KB 12/89] Tłum. W. M.