Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

Nr 4 / 1989

WŚRÓD KSIĄŻEK

Tysiąclecie chrztu Rusi Kijowskiej, obchodzone uroczyście w zeszłym roku również w naszym kraju, spowodowało wzmożone zainteresowanie wydawców chrześcijaństwem wschodnim. Czytelnikom „Jednoty” pragnę przedstawić i polecić cztery książki poświęcone problematyce Kościołów wschodnich, ich teologii, historii i wpływom kulturalnym. Dla większości współczesnych Polaków, a w szczególności dla ewangelików, chrześcijaństwo wschodnie pozostaje egzotyczne i obce, chociaż znaczną część obszarów dawnej Rzeczypospolitej zamieszkiwali prawosławni, unici oraz wierni obrządku ormiańskiego, a i dzisiaj na tzw. mozaikę wyznaniową Polski składają się prawosławni, grekokatolicy i niewielkie skupiska Ormian. W dobie ekumenizmu dla wielu chrześcijan na Zachodzie stało się jasne, że chrześcijanie wschodni wraz ze swoją tradycją mogą odegrać istotną rolę w dialogu, którego celem jest odnowa całego Kościoła. W Polsce tego rodzaju otwarcie się na myśl chrześcijańskiego Wschodu można dostrzec przede wszystkim w środowiskach katolickich. Już we wrześniu 1985 roku Katolicki Uniwersytet Lubelski zorganizował sympozjum na temat Dzieło chrystianizacji Rusi Kijowskiej oraz jej konsekwencje kulturowe dla krajów i narodów Europy Środkowo-Wschodniej. Część referatów wygłoszonych na tym sympozjum została udostępniona czytelnikom przez Redakcję Wydawnictw KUL w tomie przygotowanym do druku przez Ryszarda Luźnego1. W książce zamieszczono 18 rozpraw naukowych dotyczących całego okresu dziejów chrześcijaństwa wschodniego wśród Słowian: od działalności Cyryla i Metodego do czasów dzisiejszych. Oto wybrane tematy 0-pracowane przez specjalistów i opublikowane w omawianej książce: polsko-ruskie stosunki wyznaniowe z XI i XII wieku, myśl eschatologiczna Rusi Kijowskiej, religijność rosyjska w świetle przysłów, szkolnictwo i działalność wydawnicza zakonu bazylianów, symbolika chrześcijańska w twórczości Dostojewskiego, motywy metafizyczne we współczesnej liryce rosyjskiej, ukraińska literatura chrześcijańska, ekumeniczny wymiar polskich związków Włodzimierza Sołowjowa. Szczególnie cenne są rozprawy o unitach, w tym opracowanie o mało znanych dziejach i dniu dzisiejszym grekokatolików węgierskich. Również Ryszard Łużny, niestrudzony badacz chrześcijaństwa na Rusi oraz orędownik „ruskiej” sprawy w historiografii polskiej, przygotował do druku antologię staro-ruskich i rosyjskich tekstów literackich2, dokumentujących duchowe i religijne życie naszych wschodnich sąsiadów od chwili powstania najstarszych zabytków literatury (X w.) do czasów współczesnych. Część pierwsza antologii zawiera najstarsze legendy i podania dotyczące m. in. wędrówki apostoła Andrzeja po ziemiach ruskich, powstania pisma słowiańskiego. chrztu księżny Olgi, pierwszych męczenników za wiarę, życia i działalności księcia Włodzimierza, powstania najstarszych klasztorów i działalności świętych mnichów. W części drugiej zamieszczono wybór rosyjskich legend ludowych o głębokim, duchowo-etycznym przesłaniu. Bohaterami tych pięknych, urzekających swą prostotą opowieści są często postacie biblijne, w tym Jezus i Jego uczniowie. W tej części znajduje się również opowieść o niewidzialnym grodzie Kitieżu, legenda związana z postacią księcia Jurija II (1189-1237). Jej tytuł stał się zarazem tytułem publikacji. W trzeciej części znajdują się teksty nowożytnych pisarzy rosyjskich (Mikołaj Leskow, Mikołaj Niekrasow, Fiodor Dostojewski, Lew Tołstoj, Antoni Czechow, Iwan Bunin, Leonid Leonów i in.), dokumentujące ciągłość tradycji rosyjskiej duchowości chrześcijańskiej. Ostatnim tekstem z tej grupy jest opowieść o tym. jak ikona Matki Bożej przybyła do Włodzimierza – urzekający utwór współczesnej pisarki rosyjskiej Wiery Panowej (1905-1973). Omawiana książka przybliża czytelnikom polskim duchowość narodów wschodniej Słowiańszczyzny, ukazuje jej korzenie oraz związki współczesnej kultury z chrześcijańską przeszłością. Uzupełnieniem tekstów antologii są starannie dobrane ilustracje czarno-białe i barwne.

Liturgiczne teksty wszystkich Kościołów chrześcijańskich zawierają fragmenty dotyczące sakramentu Wieczerzy Pańskiej. W różnych tradycjach kościelnych spotykamy się z różnymi nazwami: w Kościele katolickim mówi się o liturgii eucharystycznej, która jest częścią tzw. kanonu Mszy świętej. Ewangelicy stosują liturgię sakramentu Wieczerzy Pańskiej, określoną przez agendy lub rytuały (nasz Kościół w Polsce posługuje się Agendą Gdańską z 1637 r.). W odniesieniu do liturgii eucharystycznych Kościołów wschodnich stosuje się najczęściej nazwę anafora (w języku greckim słowo to oznacza podniesienie). Instytut Wydawniczy PAX opublikował książkę poświęconą anaforom Kościołów wschodnich3, opracowaną przez ks. Henryka Paprockiego, duchownego prawosławnego, doktora teologii Instytutu św. Sergiusza w Paryżu. Ta pięknie wydana praca zawiera teksty 39 anafor wschodnich Kościołów greckich (prawosławnych) oraz Kościołów przedchalcedońskich. Zasadniczy tekst książki poprzedzony jest historycznym wstępem oraz tekstami liturgii eucharystycznej pierwotnego Kościoła, w tym odpowiednimi fragmentami Nowego Testamentu. Anafory zgrupowane zostały w trzy zasadnicze typy: aleksandryjski, antiocheński i syro-orientalny. Pierwszy typ anafor powstał i znalazł zastosowanie przede wszystkim w przedchalcedońskich Kościołach: koptyjskim i etiopskim, a także w egipskim Kościele języka greckiego. Drugi typ anafor dotyczy przede wszystkim Kościołów: bizantyjskiego, syro-antiocheńskiego, maronickiego, ormiańskiego, koptyjskiego i etiopskiego. Wreszcie trzeci rodzaj anaforystyki zawdzięczamy Kościołowi asyryjskiemu (chaldejskiemu), syro-malabarskiemu, a także maronitom. Wszystkie teksty liturgiczne poprzedzone są krótkimi wstępami historycznymi oraz uzupełnione przypisami i bibliografią. Z aparatu naukowego, a także ze wstępu, wynika, że w studiach nad liturgią wczesnochrześcijańską istotną rolę odegrali teologowie ewangeliccy. Wysoki poziom merytoryczny omawianej książki sprawia, że może ona stać się doskonałym uzupełnieniem wydanej również przez PAX fundamentalnej pracy o doktrynie i dziejach Kościołów wschodnich (Azis S. Atiya: Historia Kościołów wschodnich, Warszawa 1978). Instytut Prasy i Wydawnictw „Novum” udostępnił czytelnikom polskim przekład niewielkiej objętościowo, lecz niezwykle głębokiej i cennej książki rosyjskiego teologa prawosławnego Aleksandra Scheme-manna (1921-1983), mieszkającego i tworzącego we Francji i USA4. Książka stara się odpowiedzieć na pytania o sens życia człowieka i istnienia świata. Odpowiedź prawosławnego teologa, pełna prawdziwie ekumenicznej troski, wskazuje na wartości, jakie mogą być realizowane tylko w Kościele chrześcijańskim, który jest w stanie (m. in. przez sakramenty) urzeczywistniać Królestwo prawdziwej, Chrystusowej miłości. Autor posługuje się językiem zrozumiałym dla przeciętnego współczesnego człowieka i nie pomija najistotniejszych zagadnień nurtujących wyznawców Chrystusa; ustosunkowuje się do takich problemów, jak sekularyzacja, stosunek do innych religii (w tym tzw. nowych sekt religijnych), kryzys małżeństwa, zagadnienie zła i cierpienia.

1 Dzieło chrystianizacji Rusi Kijowskiej i jego konsekwencje w kulturze Europy. Pod red. Ryszarda Luźnego. Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1988, 424 s., cena 500 zł.

2 Opowieść o niewidzialnym grodzie Kitieżu. Z legend i podań dawnej Rusi. Wybór, opracowanie i tłumaczenie Ryszadra Luźnego, PAX, Warszawa 1988, 420 s., cena 1200 zł.

3 Wieczerza Mistyczna. Anafory eucharystyczne chrześcijańskiego Wschodu. Wybór, przekład i opracowanie ks. Henryk Paprocki, PAX, Warszawa 1988, 332 s., cena 1100 zł.

4 Aleksander Schememann: Za życie świata. Tłum. Andrzej Kempfi, Instytut Prasy i wydawnictw ,,Novum”, Warszawa 1988, 96 s., cena 390.