NR 2/2020, s. 9–12

4 marca pandemia koronawirusa SARS CoV-2, wywołującego chorobę COVID-19, dotarła do Polski – tego dnia oficjalnie potwierdzono pierwszy przypadek zachorowania. 11 marca Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła stan pandemii koronawirusa na świecie. Pojawiło się wiele zaleceń dotyczących izolacji społecznej i przymusowego pozostania w domu, a także zachowania w tym czasie szczególnych zasad higieny oraz możliwości zgromadzeń. Część z nich objęła życie religijne i dotyczyła praktyk liturgicznych.

„Pandemia koronawirusa dotyka cały świat i wszyscy jesteśmy nią dotknięci – napisali ks. prezydent Najla Kassab i sekretarz generalny ks. Chris Ferguson do wszystkich członków Światowej Wspólnoty Kościołów Reformowanych. – Nasze Kościoły i organizacje regionalne odpowiadają zarówno na potrzeby duchowe, jak i materialne swoich członków i starają się podejmować energiczne działania, aby spowolnić rozprzestrzenianie się wirusa, aby lepiej opiekować się dotkniętymi nim osobami”.

14 marca rząd wprowadził w Polsce stan zagrożenia epidemicznego. Zalecono ograniczenie kontaktów międzyludzkich. Władze państwowe zaapelowały o pozostanie w domach do osób, które są w stanie pracować zdalnie przy pomocy komputerów. Jeszcze na początku tygodnia duchowni i Kolegia Kościelne poszczególnych parafii ewangelicko-reformowanych zastanawiały się nad bezpieczną formą udzielania Wieczerzy Pańskiej podczas niedzielnych nabożeństw. Tymczasem koniec tygodnia przyniósł decyzje o odwołaniu wszelkich spotkań i zebrań, zawieszeniu lekcji religii, zajęć Szkoły Niedzielnej, studium biblijnego, prób chóru, pracy kancelarii parafialnej. W Bełchatowie, Łodzi, Warszawie i Zelowie począwszy od 15 marca nabożeństwa niedzielne z udziałem wiernych zostały zawieszone do końca miesiąca, w Kleszczowie – na najbliższe dwie niedziele (15 i 22 marca). W Żychlinie – jednej z najmniejszych parafii – wierni postanowili nadal spotykać się w niedziele na nabożeństwie w kościele.

Nie odbyły się też zaplanowane w Warszawie i Łodzi Ogólne Zgromadzenia Zboru, których zadaniem było m.in. wybrać delegatów na Synod. Odwołano obrady Synodu planowane na maj. Niektórzy duchowni reformowani zaproponowali wiernym wspólną modlitwę i rozważanie Słowa Bożego przez internet.

Ze względu na nieoczekiwany i nieokreślony w czasie lockdown, prezes Synodu Ewa Jóźwiak napisała do Współwyznawców list, w którym znalazły się słowa: „Nie mamy gotowych recept na funkcjonowanie Kościoła w czasie, kiedy nie możemy się spotkać w naszych kościołach, by słuchać Słowa Bożego i wielbić Boga tak, jak do tego przywykliśmy. Bracia luteranie apelują do swoich wiernych: »Zostańcie w domach, Pan Bóg się nie obrazi«. Powtarzam za nimi ten apel! Nie jest to podyktowane ani strachem, ani brakiem wiary w Boga, a poczuciem odpowiedzialności wobec realnych zagrożeń, jakie naszemu zdrowiu niesie rozprzestrzeniający się wirus. Nie narażajmy siebie, naszych bliskich i bliźnich”. Zaapelowała też o objęcie opieką osób starszych i samotnych.

16 marca biskup Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP ks. Marek Izdebski ogłosił „List dotyczący pandemii COVID-19”, w którym napisał: „W czasach takich jak te, dbałość o zdrowie i życie swoje i bliźnich staje się takim samym świadectwem wiary, jak nawet heroiczne trwanie przy zborowym zwiastowaniu Słowa. Kościół widzialny i niewidzialny to nie nabożeństwo, choćby nie wiedzieć jak budujące. Kościół to wspólnota wiernych, wybranych przez Boga w każdym miejscu i czasie; i dlatego właśnie troska o każde pojedyncze życie staje się nakazem wynikającym z dbałości o Kościół”.

Poligon cyfryzacyjny

Setki zborów w Kościołach członkowskich ŚWKR rozpoczęły przekazy wirtualne przy użyciu narzędzi takich jak Facebook na żywo, Zoom i YouTube. Duchowni czterech parafii ewangelicko-reformowanych – w Łodzi, Warszawie, Zelowie i Żychlina – zorganizowali już od pierwszej niedzieli społecznej izolacji (15 marca) transmisje kazań lub nabożeństw w internecie. Wcześniej żadna z tych parafii nie prowadziła tego rodzaju transmisji. Epidemia więc stała się dla Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP przymusowym poligonem cyfryzacyjnym, tym trudniejszym, że żadna z parafii nie posiadała profesjonalnego sprzętu, transmisje realizowano więc przy pomocy smartfonów.

24 marca minister zdrowia wydał rozporządzenie, w którym ograniczył liczbę uczestników uroczystości religijnych do pięciu, oprócz osób obsługujących uroczystości (np. duchownych). Dzień później papież Franciszek zaprosił wszystkich chrześcijan do wspólnego zmówienia modlitwy „Ojcze nasz” w południe. Do tej inicjatywy przyłączyły się m.in. Światowa Rada Kościołów, Konferencja Kościołów Europejskich i Polska Rada Ekumeniczna.

Z ofertą dodatkowych nabożeństw dla Kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej wystąpiło kierownictwo Drugiego Programu Polskiego Radia. Nagrania nabożeństw ekumenicznych odbywały się w siedzibie PRE w międzywyznaniowym gronie. Dodatkowe nabożeństwa były emitowane w kolejne niedziele od 29 marca do 26 kwietnia o godzinie 18:00.

„To nie będą zwykłe Święta, ale możemy (…) sprawić, by były niezwykłymi w najlepszym tego słowa znaczeniu. To, że jesteśmy (…) pozbawieni przeżywania tych Świąt w naszych kościołach, może nam mianowicie przypomnieć, o co w nich tak naprawdę chodzi. Odesłać nas do źródeł, uświadomić, że podstawowym zborem, do którego należymy, jest nasza rodzina, a kościołem, w którym żyjemy na co dzień, jest nasz dom. To nie data w kalendarzu czy budynek kościelny nadają świętom sens, ale Chrystus, który zmartwychwstał” – napisał w swym liście 6 kwietnia ks. bp Izdebski. Podkreślił, że nic nie stoi na przeszkodzie, by przeżyć te święta w wierze i wspólnocie z Kościołem we własnych domach. Zwrócił też uwagę, że Kościół na początku swojego istnienia nie posiadał specjalnych budynków do odprawiania nabożeństw, a mimo to trwał i dawał świadectwo. „Dlaczego? Bo miał coś znacznie ważniejszego od publicznego kultu – głębokie zaufanie do obietnic Chrystusa, wiarę w Boga, który jest oparciem w każdym czasie dla tych, których przyjął do siebie w darze łaski” – napisał reformowany biskup.

Po kilkuletniej przerwie w Łodzi została wznowiona Ekumeniczna Droga Krzyżowa. Jednak ze względu na pandemię duchowni Kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej, Kościoła chrystusowego i rzymskokatolickiego nagrali swoje rozważania do kolejnych stacji i emisja odbyła się w Wielki Piątek, 10 kwietnia, w internecie.

Życzenia zdrowia

W Niedzielę Wielkanocną wszyscy, jak co roku, życzyli sobie zdrowia, tym razem było to połączone z gorącym pragnieniem, aby się spełniło!

Od 16 kwietnia do odwołania obowiązuje noszenie maseczki w miejscach publicznych. Cztery dni później weszły w Polsce w życie pierwsze poluzowania rygoru izolacji społecznej. W przypadku uroczystości religijnych zezwolono na przebywanie jednej osoby na 15 m kw. obiektu sakralnego. Od 26 kwietnia nabożeństwa niedzielne w parafiach ewangelicko-reformowanych zostały wznowione w Bełchatowie i w Zelowie, a od 3 maja – w Kleszczowie.

Międzynarodowe modlitwy

8 maja łódzka parafia ewangelicko-reformowana oraz partnerskie parafie w Chemnitz i Talle (Lippische Landeskirche) wspólnym nagraniem video oraz modlitwą za pośrednictwem internetu upamiętniły zakończenie drugiej wojny światowej.

Rok wcześniej podczas spotkania ks. Semka Korozy z ks. Dieterem Bökemeierem z Detmold w Niemczech, powstał pomysł uczczenia wspólnie modlitwą osiemdziesiątej rocznicy wybuchu drugiej wojny światowej. Ks. Koroza tak mówi o tamtym wydarzeniu:

„Rozpoczęcie wojny to kiepska okazja do świętowania. Rocznice różnych etapów wojny organizowane w ramach jednej z uczestniczących w niej stron odbywają się od zawsze i wszędzie. Wtedy, w Lippe rzuciłem mimochodem, że ja chętniej świętowałbym raczej razem zakończenie tego koszmaru… No i stało się! Pomysł spodobał się naszym niemieckim przyjaciołom z Lippe. Usłyszał o nim także pastor Thoralf Spiess z naszej partnerskiej parafii w Chemnitz, w dawnym NRD i też się zapalił.

Potem zaczęła się pandemia i prawie postanowiliśmy przesunąć to nasze rocznicowe świętowanie na następny rok, choć rocznica nie byłaby już tak okrągła. Tu jednak wkroczył Thoralf, który zaczął nas przekonywać, że jeśli nawet nie możemy zrealizować wspólnego, internetowego nabożeństwa, to może choć nagramy jakiś wspólny komunikat. Później urodził się pomysł modlitwy i krótkich wypowiedzi. W końcu, po rozwiązaniu paru technicznych trudności udało nam się ten film nagrać, zmontować i na czas umieścić w internecie”.

Z kolei 1 czerwca, w drugi dzień Świąt Zesłania Ducha Świętego Ewangelicki Kościół Hesji i Nassau w Niemczech zaprosił swoje partnerskie Kościoły do udziału i współtworzenia nabożeństwa pod hasłem „Spotkaj się i módl”. Było okazją do świętowania różnorodności kulturowej i językowej oraz dzielenia się opowieściami o nadziei w czasach koronawirusa. Do wspólnej modlitwy zostały zaproszone Kościoły partnerskie z Europy, Azji, Afryki i Ameryki Północnej. Nabożeństwo odbyło się w formie wideokonferencji. W nabożeństwie uczestniczyły też osoby z Polski: ks. dr Grzegorz Giemza (Polska Rada Ekumeniczna), dr Ewa Jóźwiak (Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP), Agnieszka Godfrejów-Tarnogórska (Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP).

Podczas spotkania wspomniano m.in. pracę diakonijną wśród migrantów w Indiach i wsparcie dla osób bezdomnych we Włoszech (Kościół Waldensów). Przedstawiciel Zjednoczonego Kościoła Chrystusa (ang. United Church of Christ, UCC) opowiedział o agresji i zamieszkach po śmierci George’a Floyda. UCC jest mocno zaangażowany w działania antyrasistowskie i ta sytuacja jest niebezpieczna także dla członków Kościoła. Chociaż nabożeństwa z powodu koronawirusa w Nowym Jorku prawdopodobnie nie będą możliwe aż do października, to wiele osób szuka nadziei i pociechy we wspólnej modlitwie w czasie nabożeństw online.

Nowa normalność

Od 17 maja zmienił się w Polsce limit osób mogących uczestniczyć w nabożeństwie w kościele (jedna osoba na 10 m kw.). 24 maja wznowiono nabożeństwa z udziałem wiernych w Łodzi, a 14 czerwca w Warszawie. Nadal jednak obowiązuje zachowanie między sobą dystansu i noszenie przez wiernych maseczek.

Kościół ewangelicko-reformowany otrzymał od braci luteran jedno „okienko” w TVP 3 na emisję nabożeństwa 31 maja, w Święto Zesłania Ducha Świętego. Postanowiono, że nagranie odbędzie się w Bełchatowie. Nabożeństwo poprowadzili ks. Krzysztof Michałek-Góral, ks. Semko Koroza i ks. bp Marek Izdebski, który wygłosił kazanie (publikujemy je tutaj).

W tzw. nowej normalności funkcjonujemy inaczej niż przed pandemią. Wiele z kościelnych aktywności pozostaje w zawieszeniu bądź możliwa jest jedynie za pośrednictwem internetu. Tak jest z godzinami biblijnymi w niektórych, tych liczniejszych, parafiach. Tak będzie również w przypadku tegorocznego Tygodnia Ewangelizacyjnego w Zelowie, który – podobnie jak te w Dzięgielowie i Mrągowie – nie odbędzie się w tradycyjnej formie. Zamiast tych trzech wydarzeń Centrum Misji i Ewangelizacji Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP we współpracy z Parafią Ewangelicko-Reformowaną w Zelowie zaprasza wszystkich chętnych na spotkania wirtualne od 5 do 12 lipca. W programie przewidziano spotkania ewangelizacyjne: dla młodzieży i dorosłych, dla dzieci, dla młodych 12+, wykłady biblijne dla młodzieży i dorosłych, seminaria (tematyka biblijna, kulturowa, społeczna, psychologiczna i rodzinna). Będzie też czas na modlitwę, możliwość skorzystania z pomocy duszpasterskiej i poradniczej. Wśród mówców – ks. Tomasz Pieczko z Zelowa.