Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

NR 1/2016, ss. 33–35

Janusz Mallek, „Opera Selecta, vol. IV. Reformacja i protestantyzm w Polsce i Prusach (XVI–XX w.)”Profesor Janusz Małłek to człowiek instytucja, jeden z bardziej rozpoznawalnych polskich historyków o uznanym dorobku naukowym w kraju i zagranicą. Przez całe swoje naukowe życie związany był z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie pełnił funkcje dziekana Wydziału Nauk Historycznych i prorektora uczelni. Jest mistrzem dla 170 magistrów i 12 doktorów, których wypromował, członkiem Polskiej Akademii Umiejętności i Verein für Reformationsgeschichte, doktorem honoris causa Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Specjalizuje się w dziejach czasów nowożytnych, a terytorialnie w historii Prus – zarówno Królewskich, jak i Książęcych – oraz krajów skandynawskich. Jest autorem blisko 400 publikacji naukowych, ponad 100 obcojęzycznych, w tym kilkunastu książek wydanych w Polsce czy w Niemczech. Najważniejsze z nich to: „Prusy Książęce a Prusy Królewskie w latach 1525–1548. Studium z dziejów polskiej polityki księcia Albrechta Hohenzollerna” (Warszawa 1976), „Dwie części Prus” (Olsztyn 1987), „Moje Prusy. Moje Mazury” (Dąbrówno 2009). Poza tym Janusz Małłek to człowiek otwarty, życzliwy ludziom, otoczony gronem licznych przyjaciół w różnych kategoriach wiekowych.

Urodził się w Działdowie w rodzinie ewangelickiej dawno temu, bo w 1937 r. Jego ojciec Karol był znanym działaczem mazurskim i publicystą, nic też dziwnego, że swoje zainteresowania związał z tymi terenami i dziejami protestantyzmu zarówno w Prusach, w Polsce, jak i w Europie. Macierzysta uczelnia profesora – Uniwersytet Mikołaja Kopernika – i Wydawnictwo Naukowe tejże uczelni podjęły się ambitnego zadania w ramach cyklu „Opera selecta” – wydać prace prof. Małłka, które ukazały się w formie artykułów przez ostatnie pięćdziesiąt lat. Pierwszy tom, zawierający prace profesora opublikowane w języku niemieckim i kilka nowych tekstów, wyszedł w 2011 r. pt. „Polen und Preussen von 15. bis 18. Jahrhundert. Bestandsaufnahme und Perspektiven” (Toruń 2011). Kolejny, będący przedmiotem niniejszej recenzji, poświęcony jest reformacji i protestantyzmowi w Prusach i w Polsce. Oddany został do rąk czytelników w 2012 r.

Ten tom dedykowany jest dwóm profesorom, którzy odegrali ważną rolę w życiu naukowym prof. Janusza Małłka: prof. Heinzowi Schillingowi z Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie, wybitnemu historykowi reformacji w Europie, prezydentowi międzynarodowego Stowarzyszenia Historyków Reformacji, oraz zmarłemu przed ponad czterdziestu laty Oskarowi Bartlowi, zajmującemu się dziejami protestantyzmu profesorowi Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, z którym w młodości autor prowadził długie i inspirujące rozmowy.

Na książkę składa się 35 tekstów publikowanych w czasopismach naukowych, pracach zbiorowych od lat 80. ubiegłego wieku po dzień niemal dzisiejszy. Praca dzieli się na cztery części: 1. Recepcja idei reformacyjnych w Polsce, 2. Reformacja w Prusach Polskich, 3. Reformacja w Prusach Książęcych, 4. Protestantyzm w Polsce i w Prusach w XVI–XX w. Już w pierwszym artykule części pierwszej pt. „Marcin Luter a Polska” prof. Małłek zwraca uwagę na to, że wpływ Lutra na przebieg reformacji w Polsce w dotychczasowej literaturze był marginalizowany. Zachował się tylko jeden zdawkowy list reformatora do polskiego adresata, niewiele jest wzmianek w pracach i w wypowiedziach Lutra o Polsce. Janusz Małłek podkreśla jednak, że Wittenberga w czasach reformacji była często odwiedzana przez Polaków, niektórzy z nich, jak np. Jan Dantyszek, rozmawiali z Lutrem, polscy studenci spotykali się z nim na wykładach. Te kontakty przyczyniły się do powstania stronnictwa protestanckiego w szesnastowiecznej Polsce, o czym mowa w kolejnym artykule profesora.

W tej części mamy też rozważania o wpływie nauk Jana Kalwina na rozwój reformacji w Polsce, dwa teksty poświęcone postaci Jana Łaskiego młodszego (1499–1560), najwybitniejszego polskiego teologa protestanckiego XVI w., jeden na temat relacji pruskich i meklemburskich z obrad polskiego Sejmu w Piotrkowie z 1555 r., ważnego w dziejach polskiego protestantyzmu. Szczególnie interesujące wydają się rozważania prof. Małłka w artykule „Wewnętrzne przyczyny regresu reformacji w Polsce”. Autor pisze (s. 78): „Słabością polskiej reformacji i chyba główną przyczyną jej późniejszego regresu było to, że...

 

Pełny tekst recenzji (po zalogowaniu w serwisie)

Jak uzyskać pełny dostęp do zasobów serwisu jednota.pl

 

Janusz Małłek, „Opera Selecta, vol. IV. Reformacja i protestantyzm w Polsce i Prusach (XVI–XX w.)”, Toruń 2012, s. 498

* * * * *

Tadeusz Stegner – profesor historii, pracownik naukowy w Instytucie Historii Uniwersytetu Gdańskiego