NR 3/2015, ss. 27–29
Autobiografia Vlastimila Pospíšila „Powrót do domu ojców” opowiada nie tylko o przedwojennym, wojennym i powojennym życiu i obyczajowości Czechów i ewangelików w podzelowskim Faustynowie. Najistotniejszym zagadnieniem tej pracy jest problem ich świadomości wyznaniowej, narodowej i państwowej. Jest to też pouczające studium o wyobcowaniu mniejszościowej wspólnoty ludzkiej z państwa narodowego i kultury dominującej na jego terytorium.
W roku 2014, dzięki staraniom Jarosława Stejskała oraz wsparciu Stowarzyszenia Czechów w Polsce, ukazała się w Zelowie autobiografia pastora baptystycznego Vlastimila Pospíšila – z pochodzenia ewangelika reformowanego, który urodził się w podzelowskim Faustynowie, zamieszkiwanym od roku 1841 przez potomków braci czeskich. W porównaniu ze znakomitą autobiografią Pawła Hulki-Laskowskiego pt. „Mój Żyrardów”, posiadającego również czesko-zelowskie korzenie, książka Pospíšila nie stanowi wielkiego osiągnięcia literackiego. Pomimo wszystko warto po nią sięgnąć, gdyż jest ona nie tylko autobiografią, ale również obrazem nieistniejącej już społeczności czeskiej osiadłej w Faustynowie. Warto w tym miejscu zauważyć, że biografie od kilkudziesięciu lat są przedmiotem poważnych badań naukowych prowadzonych przez socjologów i pedagogów. Współcześnie bardzo intensywnie rozwija się biografistyka pedagogiczna, uprawiana w Polsce zwłaszcza na Wydziale Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego oraz w Instytucie Pedagogiki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Osoby zajmujące się ową subdyscypliną pedagogiczną uważają, iż biografia, oprócz wiedzy o autorze, niesie ze sobą także wizerunek miejsca i czasu, w którym egzystuje jej narrator. Ponadto zapoznając się z biografiami innych ludzi możemy bardziej świadomie kształtować swoją własną egzystencję, czyli uzyskać tzw. kompetencje biograficzne.
Książka Vlastimila Pospíšila zapewne spodoba się biografistom, gdyż posiada niezaprzeczalne walory poznawcze i edukacyjne. Dzięki niej możemy dowiedzieć się, jak wyglądało życie i obyczajowość podzelowskich Czechów tuż przed drugą wojną światową, w jej trakcie oraz w czasach powojennych. Książka bogata jest także w szczegóły bliskie sercu każdego etnografa i antropologa kulturowego, zawierając w sobie interesujące opisy zwyczajów powszednich i świątecznych faustynowskich ewangelików. Niżej podpisany sądzi jednak, że najistotniejszym zagadnieniem, które wyłania się z pracy Pospíšila, jest problem ich świadomości wyznaniowej, narodowej i państwowej. W autobiografii baptystycznego duchownego podkreśla się nieustannie odmienność narodową i wyznaniową Czechów z Faustynowa od otaczającej ich ludności polskiej. Co prawda, autor twierdzi, iż relacje pomiędzy nimi a Polakami układały się dobrze, atoli z jego książki wynika, że w gruncie rzeczy były to społeczności sobie obce (s. 12). Sytuację ową można do pewnego stopnia zrozumieć, gdyż nawet współcześnie polscy ewangelicy czują się często wyobcowani z katolickiego społeczeństwa, zastanawiający jest jednak Pospíšilowy opis niemieckiej agresji na Polskę we wrześniu 1939 r. Otóż katastrofę, jaką był dla Polaków upadek II Rzeczypospolitej, przedstawił Pospíšil z punktu widzenia niezaangażowanego obserwatora. Owszem, autor pochyla się z troską nad wojennymi losami Żydów i Czechów z Faustynowa i Zelowa, opisując emocjonalnie egzekucję Żydów zelowskich (s. 45–49), w książce nie pojawia się jednak choćby cień żalu z powodu upadku państwa polskiego ani też jakiekolwiek refleksje związane z tym wydarzeniem. Z początku ów beznamiętny stosunek do Rzeczypospolitej może dziwić, gdyż, bądź co bądź, faustynowscy Czesi byli jej obywatelami, jednak gdy uświadomimy sobie, że w podobny sposób reagowali na upadek Polski liczni przedstawiciele innych mniejszości narodowych zamieszkałych w jej granicach, uczucie zaskoczenia zdecydowanie się zmniejszy. Sytuacja ta była w dużym stopniu wynikiem błędnej polityki kolejnych polskich rządów wobec mniejszości narodowych i religijnych, polegającej na...
Pełny tekst artykułu (po zalogowaniu w serwisie)
Jak uzyskać pełny dostęp do zasobów serwisu jednota.pl
Vlastimil Pospíšil, „Powrót do domu ojców”, tłum. J. Stejskał, red. R. Leszczyński (senior), Wydawca: Stowarzyszenie Czechów w Polsce, Zelów 2014, s. 167.