Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

NR 5-6 / 2010

STUDIUM BIBLIJNE

Uwagi wstępne

Zachęcona przez redaktora „Jednoty” do przedstawienia próbki egzegezy (wyjaśnienia i interpretacji) tekstu biblijnego z perspektywy feministycznej, w pierwszym odruchu serca (i umysłu też!) pomyślałam o tekście opowiadającym o konkretnej postaci kobiecej. W czytaniach Słowa Bożego, kazaniach i nauczaniu kościelnym wciąż zbyt rzadko dochodzą do głosu żeńskie bohaterki Biblii, a przecież ich historie są nie mniej ciekawe, co więcej, na przykład w NT są często kluczowe dla ukazania przełomu, jaki dokonał się w zbawieniu w Chrystusie: Elżbieta, pierwsza wyznawczyni Jezusa jako Boga (Łk 1, 43), Lidia, założycielka pierwszego Kościoła w Europie (Dz 16, 13-15.40), Tabita, uczennica, na której dokonał się cud zmartwychwstania (Dz 9, 36-42), Marta i Maria, prefigurujące Kościół Jezusa, Kościół słuchania i diakonii (Łk 10, 38-42), żeby wymienić tylko nieliczne. Po namyśle jednak uznałam, że ulegam pewnemu stereotypowi (teolożka powinna zajmować się przede wszystkim kobietami w Biblii i kobiecą stroną teologii, wciąż uzupełniać i doganiać męską stronę), a przecież poddawanie krytycznemu osądowi oczywistości i stereotypów należy w moim przekonaniu do głównych celów teologii feministycznej.


     Wybrałam więc inny tekst z Listu św. Pawła do Galacjan 3. Jest dość znany, zwłaszcza wiersz 28: Nie masz Żyda ani Greka, nie masz niewolnika ani wolnego, nie masz mężczyzny ani kobiety; albowiem wy wszyscy jedno jesteście w Jezusie Chrystusie. Nigdy jednak nie słyszałam ani nie czytałam kazania czy rozważania na jego podstawie. W luterańskim kalendarzu liturgicznym Ga 3, 26-29 występuje on jako tekst do czytania na dzień 1 stycznia (obrzezanie i nadanie imienia Jezusowi), nieczęsto wszak obchodzonego w Kościołach protestanckich. Na dodatek motyw objawienia Boga wszystkim narodom, a więc Żyda i Greka (wg Biblii Tysiąclecia: poganina), jest tu najważniejszy, a nie podział na mężczyzn i kobiety. Wiersz 28 używany jest często jako rodzaj sztandarowego hasła biblijnego, przywoływany na uroczystościach ekumenicznych lub na uzasadnienie przyjmowanej za oczywistą tezy, że w Chrystusie wszyscy ludzie są równi. Funkcjonuje w oderwaniu od reszty Listu do Galacjan, a przecież obok Listu do Rzymian jest to najważniejszy tekst reformacyjny. Stamtąd pochodzą słowa: ...człowiek zostaje usprawiedliwiony nie z uczynków zakonu, a tylko przez wiarę w Chrystusa Jezusa... (2, 16).
    Nasuwa się więc pytanie: co mogą mieć wspólnego usprawiedliwienie z wiary, nie z uczynków zakonu, naczelne zasady reformacji solus Christus i sola fide, filary Pawłowej teologii zbawienia z domniemanym zniesieniem w Chrystusie różnic etnicznych, społecznych i płciowych?

Kontekst, tłumaczenie i egzegeza

Przyznaję, że z pewnym lękiem podchodzę do listów apostoła Pawła (lub tych funkcjonujących jako Pawłowe), który najwyraźniej miał kłopot z kobietami i relacjami damsko-męskimi. Do dzisiaj słowa w rodzaju: mężczyzna zaś jest głową kobiety (1 Kor 11, 3), niech niewiasty na zgromadzeniach milczą (1 Kor 14, 34), nie pozwalam zaś kobiecie nauczać (1 Tym 2, 12), wyrwane z kontekstu i przez fundamentalistyczne odczytywanie Biblii traktowane na równi z ewangelią sprawiają, że w Kościele, podobnie jak w świecie, nie ma równości płci. Także pojmowanie małżeństwa jako remedium na nieuleganie rozpuście lub zaspokajanie żądzy cielesnej wywołuje moje zażenowanie (1 Kor 7, 1-9).
     Jaki był powód umieszczenia przez Pawła w Liście do Galacjan słów w Jezusie Chrystusie nie ma mężczyzny ani kobiety? Pytanie jest tym bardziej zasadne, że w podobnym tekście z 1 Kor 12, 12-13 (w takich przypadkach w egzegezie mówi się o wspólnej tradycji leżącej u podstaw powstania tekstów; por. też Kol 3, 9-11), w którym mowa jest o jednym ciele Chrystusa i ochrzczeniu w jednym Duchu, występują Żydzi i Grecy, wolni i niewolnicy, ale mężczyźni i kobiety już nie.
    By zbadać fragment tekstu, należy sięgnąć do jego bliższego i dalszego kontekstu. W Liście do Galacjan dużo jest o Abrahamie, jego potomstwie, a dosłownie o jego spermie czyli nasieniu, synach, dziedzicach, obrzezaniu i nieobrzezaniu. Około 1/4 listu poświęcona jest argumentacji, że przez wiarę jesteśmy synami i dziedzicami Abrahama. Aż do 3, 28 kobiecie dość trudno identyfikować się z poselstwem Pawła, przynajmniej w warstwie językowej. Przyjrzyjmy się samemu tekstowi, jego pojęciom i motywom. Wokół interesującego nas wiersza 3, 26-29 tworzą wyodrębnioną jednostkę tekstu dzięki formie 2 os. l. mn. („wy”). Dla lepszego zrozumienia tekstu przedstawiam go w oryginale i własnym, dosłownym tłumaczeniu, nawet jeśli nie zawsze brzmi ono zgrabnie.

26 Wszyscy zaś synami Boga jesteście
przez wiarę w Chrystusie Jezusie

27 [Wy-]którzy zaś w Chrystusa zostaliście-ochrzczeni
[w] Chrystusa ubraliście-się

28 Nie jest-wewnątrz Żyd ani Grek
Nie jest-wewnątrz niewolnik ani wolny
Nie jest-wewnątrz męskie i żeńskie
Wszyscy zaś wy jednym jesteście
w Chrystusie Jezusie

29 Jeśli więc wy Chrystusa
to i Abrahama potomstwem (nasieniem)
jesteście według obietnicy dziedzicami

     Od razu zwraca uwagę wyjątkowość pojęciowa i strukturalna fragmentu, a także jego uroczysta i emfatyczna forma. W liście nie spotykamy więcej odniesienia do chrztu, nie mówiąc o metaforze Chrystusa jako ubrania, rodzaju szaty czy wierzchniego okrycia. Powszechność wyrażona przez słowo pa,ntej – „wszyscy” (2 razy) i liczba mnoga czasowników – orzeczeń dla zaimka „wy”: jesteście (3 razy), zostaliście ochrzczeni, ubraliście się – kontrastuje z liczbą pojedynczą podmiotów bardzo rzadkiego, trzykrotnego ouvk e;ni. Czasownik e;ni to skrót od eneimi, czyli zbitka przyimka „w” (w znaczeniu „wewnątrz”, „w środku”) i czasownika posiłkowego „być” w l. poj. Mamy więc do czynienia z kontrastem pozytywnych stwierdzeń „jesteście” – paralelne: synami Boga, jednym, Chrystusa, Abrahama potomstwem, dziedzicami – z mocno zaakcentowaną (anty)charakterystyką „nie-jest”, przy czym dodatkowo, przez przyimek „en”, podkreśla się, że „tam wewnątrz nie jest”.Iwona Slawik

Pełny tekst artykułu po zalogowaniu w serwisie.

Jak uzyskać pełny dostęp do zasobów serwisu jednota.pl