Nr 3-4 / 2008
Coraz mniej osób zdaje sobie sprawę, że gród z koziołkiem w herbie był przez stulecia nie tylko ważnym oraz interesującym miastem wielokulturowym, ale też wielowyznaniowym. Obok katolików i żydów, którzy stanowili bez wątpienia dwie najliczniejsze grupy (zwłaszcza do 1939 roku), istnieli tu wyznawcy prawosławia, unici, Ormianie oraz ewangelicy. Żyjąc obok siebie w poczuciu zgody i wzajemnej tolerancji, pomnażali dobrobyt Lublina i umacniali jego znaczenie w burzliwych dziejach Rzeczypospolitej.
Właśnie ujrzała światło dzienne skromna objętościowo (111 stron), lecz wydana estetycznie i ciekawa pod każdym względem książka – praca zbiorowa pod red. ks. dr. Dariusza Chwastka: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Lublinie. Historia – tradycja – współczesność, Lublin 2007. Jest to publikacja ważna i cenna, przybliżająca po raz pierwszy w sposób wyważony i obiektywny historię, tradycję i współczesność parafii ewangelicko-augsburskiej w Lublinie, w jej ponad dwustuletnich dziejach. Mam nadzieję, że – mimo zalewu polskiego rynku wydawniczego publikacjami tyle efektownymi co pozbawionymi wartości poznawczych i językowych – trafi ona do wymagających i spragnionych dobrej lektury czytelników. Zwłaszcza do tych, których interesuje wkład ewangelików w barwne i długie dzieje Lublina, w rozwój gospodarczy i kulturalny miasta oraz regionu w XIX wieku i w pierwszych dziesięcioleciach wieku XX.
Warto podkreślić przede wszystkim przejrzystą konstrukcję książki, na którą składa się kilka zajmujących, klarownie napisanych tekstów. Pozwolą one zrozumieć największemu nawet laikowi zasady tożsamości ewangelickiej, dzieje parafii, a także podstawowe kwestie związane z architekturą kościoła parafialnego Świętej Trójcy, z jego wystrojem oraz z dziejami cmentarza przykościelnego i ewangelickiego przy ul. Lipowej. Publikacja wzbogacona jest wykazem inskrypcji nagrobnych i bezcennym w tych okolicznościach słownikiem najbardziej zasłużonych ewangelików lubelskich.
Już pierwszy tekst – O tożsamości ewangelickiej – pióra ks. dr Dariusza Chwastka, proboszcza parafii ewangelicko-augsburskiej w Lublinie, pozwala poznać i zrozumieć główne zasady religijne ewangelizmu (luterańskiego). Autor przystępnie i przejrzyście wyjaśnia fundamentalną rolę Pisma Świętego, jedynego źródła wiary i życia dla ewangelików, przybliża dwa sakramenty uznawane przez ewangelików – Chrztu Świętego i Ołtarza – Wieczerzy Pańskiej (Eucharystii), a także dzieli się swoimi uwagami o zewnętrznych przejawach tożsamości ewangelickiej. Pierwsza część rozważań ks. Chwastka ma przede wszystkim charakter teologiczny, dokumentujący rozległą wiedzę autora i wszechstronne przygotowanie teoretyczne. Druga część traktuje głównie o sprawach oczywistych nie tylko dla ewangelików: o szacunku dla pracy, odpowiedzialności za słowo, działalności publicznej, a także o roli różnych form edukacji. Właśnie dzięki poważnemu podejściu do tych kwestii i ogromnemu zaangażowaniu w ich realizację, ewangelicy lubelscy stali się – zwłaszcza w XIX wieku i w latach Drugiej Rzeczypospolitej – najbardziej wartościową grupą społeczeństwa Lublina i Lubelszczyzny.
Ewangelicy pojawili się w Lublinie już około połowy XVI wieku. Do tych czasów nawiązuje kolejny tekst, autorstwa dr Grażyny Michalskiej: Dzieje parafii ewangelicko-augsburskiej w Lublinie z uwzględnieniem działalności w Piaskach Luterskich. Tam bowiem, w wyniku burzliwych czasów kontrreformacji, gmina przeniosła się w 1627 roku. Stan ten trwał aż do 1784 roku, kiedy to Stanisław August Poniatowski wydał przywilej na budowę kościoła ponownie w Lublinie. Trzeba przyznać, że skomplikowane i pełne zaskakujących zwrotów dzieje parafii na przestrzeni kilku stuleci (aż po dzień dzisiejszy) zostały przedstawione – w dużej mierze w oparciu o trudno dostępne materiały archiwalne – w sposób wyczerpujący, logiczny i precyzyjny. Po lekturze tej części książki czytelnik, który dotychczas nie miał do czynienia z ewangelikami, przeciera ze zdziwienia oczy pytając: czy wspaniały rozwój wielu dziedzin przemysłu, szkolnictwa i oświaty w Lublinie, zwłaszcza w XIX wieku, to w dużej mierze zasługa jednej, stosunkowo niedużej grupy społecznej?
Odpowiedź jest jednoznaczna, a dowodów dostarcza lektura dalszych części książki. Są one poświęcone zespołowi kościoła Świętej Trójcy w Lublinie oraz ludziom tworzącym przez stulecia obraz i wizerunek gminy ewangelickiej w tej części Polski (wspólne dzieło lubelskich historyków sztuki: Jadwigi Czerepińskiej, Grażyny Michalskiej i Jacka Studzińskiego). Kościół z jego skromną, przysłoniętą drzewami bryłą, znany zapewne każdemu lublinianinowi, który kupował kwiaty na tzw. „murku”, został wzniesiony w latach 1785-1788, według planów bliżej nieznanego architekta Zillechera.
Pełny tekst artykułu po zalogowaniu w serwisie.