Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

NR 7-8 / 2007

W myśli trynitarnej Ireneusza z Lyonu, podobnie jak u wielu innych Ojców Kościoła z II wieku, Trójca Święta rozpatrywana była głównie w kontekście ekonomii stworzenia i zbawienia, czyli Bożego planu działania Ojca, Syna i Ducha w świecie bytów stworzonych. Problemu wzajemnych relacji Boskich Osób, kwestii wewnętrznego życia Bóstwa, a więc zagadnienia Trójcy pojmowanej immanentnie, Ireneusz nie analizował szczegółowo. Wynikało to częściowo z archaiczności języka teologicznego, jakim posługiwano się w czasach Ireneusza, w którym brakowało precyzyjnych terminów trynitarnych, a także z przekonania biskupa Lyonu, iż lepiej o Bogu wiedzieć mniej i jednocześnie kochać Go, niż snuć na Jego temat chełpliwe rozważania prowadzące często do bluźnierstwa1. Innymi słowy, Ireneusz zrezygnował programowo z rozbudowanych spekulacji teologiczno-filozoficznych zmierzających do wniknięcia w naturę Bóstwa. Jeśli już wypowiadał się na temat wewnętrznego życia Trójcy, to w swoich rozważaniach wychodził najczęściej od opisania działań Ojca, Syna i Ducha w stworzeniu, starając się na tej podstawie wyciągnąć wnioski dotyczące relacji pomiędzy Boskimi Osobami. Tak skonstruowana nauka o Trójcy nosi w teologii miano trynitaryzmu ekonomicznego. Z drugiej strony Ireneusz przedstawił – zdaniem Johna Kellyego – (...) wizję Bóstwa najbardziej pełną i także najbardziej trynitarną, jaką można spotkać przed Tertulianem, gdyż w odróżnieniu od innych apologetów żyjących w jego czasach, biskup Lyonu istotne miejsce przyznał w Trójcy Duchowi Świętemu2. Warto przypomnieć, iż w drugim stuleciu pneumatologia była najsłabiej rozwiniętą nauką wśród dyscyplin teologicznych zajmujących się Boskimi Osobami. Apologeci chętniej wypowiadali się o Bogu i Synu Bożym (Logosie) niż o Duchu Świętym i Jego roli w Trójcy, w pismach Ireneusza spotykamy natomiast wiele miejsc mówiących o Duchu Świętym, można zatem stwierdzić, iż Ireneusz przyczynił się do rozwoju pneumatologii.

1. Ojciec i Syn

Napisałem powyżej, że Ireneuszową koncepcję Trójcy można określić mianem trynitaryzmu ekonomicznego, ponieważ biskup Lyonu, mówiąc o relacjach zachodzących pomiędzy Boskimi Osobami, rozpatrywał je w kontekście działania Ojca, Syna i Ducha w świecie. W pismach Ireneusza pojawiają się jednak teksty, w których próbował on wykroczyć poza trynitaryzm ekonomiczny. We fragmentach owych apologeta z Galii starał się przedstawić związek pomiędzy Osobami w Trójcy w oderwaniu od ekonomii stworzenia i zbawienia. W rozdziale 47 Wykładu nauki apostolskiej (Demonstratio apostolicae preadicationis) napotykamy jeden z ważniejszych fragmentów tego typu, odnoszący się do związku Ojca z Synem. Czytamy w nim, iż (...) Panem jest Ojciec i Panem jest Syn, Bogiem jest Ojciec, Bogiem jest Syn, bo zrodzony z Boga jest Bogiem. I tak według substancji (hypostasis), swej mocy (dynamis) i istoty (ousia) ukazuje się jeden Bóg, zaś wedle porządku naszego zbawienia to Syn i to Ojciec3.

W zacytowanym tekście Ireneusz wyprowadza boskość Syna z faktu zrodzenia Go przez Ojca. Z Boga nic innego zrodzić się nie może jak tylko Bóg – przekonywał Ireneusz. Boskość Syna przejawia się zatem nie tylko w Jego działaniu w świecie (w ekonomii stworzenia i zbawienia), lecz także w związkach łączących go z Bogiem, które polegają na zrodzeniu Syna przez Boga Ojca.

W tym miejscu nasuwa się pytanie: jakiego rodzaju – według Ireneusza – jest bóstwo Syna? Czy – dla biskupa Lugdunu – jest ono równe bóstwu Ojca? Samo stwierdzenie z 47 rozdziału Wykładu, iż byt zrodzony z Boga jest Bogiem4 nie przesądza jeszcze równości bóstwa Syna z bóstwem Ojca, wszak inni apologeci w II wieku również twierdzili, że Syn jest Bogiem, choć jednocześnie uznawali Go – zgodnie z filozofią Filona z Aleksandrii – za drugiego Boga, a więc Boga podległego Bogu Ojcu, posiadającego w sobie mniej boskości od Ojca (subordynacjonizm).

Dr Rafał Marcin Leszczyński

Ojcowie Kościoła. Trójca Święta w teologii Ireneusza z Lyonu (część 21) - pełny tekst

Jak uzyskać pełny dostęp do zasobów serwisu jednota.pl