NR 1-2 / 2007
Na fotografii: Cyganka wg XVIII-wiecznej ryciny
W świadomości chrześcijańskich mieszkańców basenu Morza Śródziemnego głęboko zakorzeniona jest tradycja kultywowania patronek, które często określane są słowem "czarna". Wiele jest czarnych dziewic lub madonn uznawanych za opiekunki poszczególnych miasteczek bądź grup zawodowych. Na tym tle kult oddawany Czarnej Sarze przez Romów w Les Saintes Maries de la Mer Camargue na południu Francji stanowi swego rodzaju tajemnicę.
Pochodzenie wizerunku przedstawiającego Czarną Sarę ginie w mrokach historii i nie ulega żadnej wątpliwości, że kult czarnej bogini istniał na długo przed pojawieniem się chrześcijaństwa. Zgodnie z podaniami historycznymi obecna nazwa miasteczka Les Saintes Marie de la Mer pierwotnie znana była jako Ratis, co w języku łacińskim oznacza tratwę. W XII wieku wzniesiono w tej miejscowości kościół w kształcie łodzi, który przez wiele lat zwany był Notre Dame de Ratis (Nasza Pani z tratwy). Jest oczywiste, że w I wieku po narodzeniu Chrystusa nadal znajdowały się w tym miejscu świątynie Artemidy, Kybele, Izydy oraz celtyckiej "potrójnej bogini".
Wraz z rozpowszechnianiem się w Europie chrześcijaństwa, dawne bóstwa i ich świątynie zostały wchłonięte przez nową, dynamiczną religię, która zajęła miejsce dotychczasowych wierzeń. Politeizm zakorzeniony przez stulecia w świadomości ówczesnych mieszkańców Europy sprawiał, iż Kościół, aby odnieść sukces, musiał adaptować pewne formy dawnych kultów i rytuałów na swój użytek. Proces asymilacji i synkretyzacji trwał kilka wieków, powodując z czasem wyparcie dotychczasowych kultów i obrzędów, które zostały przejęte i włączone w nurt nowej dominującej religii. Legenda Czarnej Sary na przestrzeni wieków przybierała różne formy, łączyła różne wątki, w tym oficjalną interpretację Kościoła katolickiego, jak również lokalne mity i legendy.
Rokrocznie między 24 a 25 maja do kaplicy Czarnej Sary w Les Saintes Maries de la Mer przybywają morscy pielgrzymi z terenów Francji, Hiszpanii a nawet odległych Węgier, Bałkanów oraz Stanów Zjednoczonych i Kanady. Większość z nich przybywa kilka dni wcześniej i spędza czas na okolicznych kempingach, gdzie może się spotkać ze swymi romskimi rodakami z różnych krajów, wymienić opinie i poglądy, zaaranżować przyszłe małżeństwa oraz grać muzykę i tańczyć ku czci Czarnej Sary. Jednocześnie jest to okazja do zarobienia pieniędzy poprzez występy muzyczne, handel obwoźny oraz inną działalność handlową, a także czas powszechnej radości i zabawy. W noc poprzedzającą ceremonię pielgrzymi czuwają w krypcie przy posągu Czarnej Sary. Romscy muzycy mają ze sobą instrumenty i grają. Kościół zaaprobował festiwal i prowadzi w czasie jego trwania swoją własną działalność na rzecz zbierania funduszy dla potrzebujących.
W średniowieczu na terenie Prowansji szeroko rozpowszechniona była legenda mówiąca, że Maria, żona Kleofasa, Maria Salomea i Maria Magdalena przybyły po ukrzyżowaniu Chrystusa na pokładzie statku płynącego z Palestyny do południowej Francji. Tu przypuszczalnie głosiły nauki Jezusa Chrystusa wśród miejscowej ludności. Legenda wspomina również o Sarze, czarnej egipskiej służącej, która towarzyszyła "trzem Mariom", wspierała i podtrzymywała je na duchu podczas głoszenia Słowa Bożego w czasie podróży oraz przy zbieraniu jałmużny. Inna wersja legendy głosi, że Egipcjanka Sara rozpostarła swój płaszcz na wodzie, kiedy statek zagrożony był zatonięciem, umożliwiając tym samym Marii Magdalenie i Marii Salomei bezpieczne dopłynięcie do brzegu. Romska legenda opowiada również, że Sara była królową grup romskich żyjących na terenie dzisiejszej południowej Francji, kiedy przybyły tam "trzy Marie". Sara przyjęła chrzest i nawróciła swój lud na chrześcijaństwo. Jest to oczywiście niezgodne z prawdą historyczną, gdyż Romowie opuścili Indie dopiero w XI stuleciu.
Wszelkie próby zdefiniowania, kim obecnie jest Kali Sara, bądź próby wyjaśnienia, w jaki sposób stała się obiektem czci dla Romów, skazane są na niepowodzenie. Wiadomo tylko, że kwestia ta zakorzeniona jest głęboko w kulturze romskiej. W przeszłości większość Romów odbywających corocznie pielgrzymkę wywodziła się spośród francuskich Sinti i innych grup romskich zamieszkujących Francję, oraz spośród hiszpańskich Kale. W okresie panowania komunizmu w krajach Europy Środkowo-Wschodniej Romowie byli pozbawieni możliwości uczestnictwa w pielgrzymce. Rzadko w niej uczestniczyli również Romowie z USA i Kanady.