NR 1-2 / 2007
Przebaczenie stanowi prawdopodobnie jeden z podstawowych wyznaczników człowieczeństwa, oddzielających homo sapiens od świata zwierzęcego. Chociaż wielbiciele zwierząt z przekonaniem i żarliwością wskazują na szereg przykładów zachowań szlachetnych czy nawet altruistycznych, które - ich zdaniem - można zaobserwować wśród zwierząt (zwłaszcza tych od pokoleń towarzyszących człowiekowi), to jednak owe zachowania da się wyjaśnić instynktem, antycypacją niepowodzenia w konfrontacji z drugim osobnikiem, lub oceną sił i możliwości swego zwierzęcego adwersarza.
Przebaczenie jest także jednym z centralnych aspektów chrześcijaństwa, w istotny sposób odróżniającym je od innych religii monoteistycznych. Na przestrzeni wieków na temat przebaczenia napisano setki rozpraw, dysertacji teologicznych oraz utworów literackich. Dzieła takich zwłaszcza autorów jak Fiodor Dostojewski czy Victor Hugo skupiały się na akcie przebaczenia, ukazując jego istotę i głębię.
Interesującą próbą poszerzenia wiedzy o przebaczeniu jest ukazanie tego zagadnienia z perspektywy poradnictwa pastoralnego - jednego ze współczesnych rodzajów duszpasterstwa. Dzięki swoim podstawowym założeniom uwzględnia ono podejście psychologiczne i psychoterapeutyczne, a towarzyszy mu refleksja teologiczna. Poradnictwo pastoralne jest specyficzną i specjalistyczną pomocą, którą duchowny proponuje osobie znajdującej się w sytuacji trudnej psychologicznie lub kryzysowej. Odwołuje się do wiedzy psychologicznej oraz psychoterapeutycznej, a jednocześnie poddaje teologicznej refleksji doświadczenia danej osoby w dotychczasowym i dalszym jej życiu. Należy w tym miejscu podkreślić, iż do zajmowania się poradnictwem ksiądz winien posiadać pewne przygotowanie uwzględniające podstawową wiedzę z zakresu psychologii klinicznej i psychoterapii.
Kwestia przebaczenia z perspektywy poradnictwa pastoralnego została przedstawiona interesująco przez Johna Pattona w jego książce Czy ludzkie przebaczenie jest możliwe? (Is Human Forgiveness Possible?)1. Patton zauważa, że bardzo często problemy, z którymi zwracają się ludzie do duchownego w ramach duszpasterstwa, zawierają w swojej istocie, czy też w swej esencji, aspekt przebaczenia2. Czasem obecność tego aspektu można dostrzec od razu, zwłaszcza w przypadku zdrady małżeńskiej, porzucenia czy rozbicia rodziny lub długotrwałych konfliktów rodzinnych. Kiedy indziej aspekt przebaczenia jest głębiej ukryty i trzeba czasu, aby mógł być dostrzeżony przez osobę przychodzącą po poradę pastoralną.
Zdrada, porzucenie, traumatyczne doświadczenie w relacjach z osobami ważnymi dla nas, od których doznaliśmy lub doznajemy upokorzeń, odrzucenia, bezpodstawnej lub przesadnej i trwającej przez długi okres krytyki, sprawiają, że przebaczenie staje się niezwykle trudne lub - w naszym głębokim odczuciu - wręcz niemożliwe. Psychologiczną konsekwencją wymienionych tu doświadczeń jest przyjmowanie przez człowieka pewnych określonych postaw, nie tylko wobec bezpośrednich sprawców tych zdarzeń, ale często także wobec innych ludzi. Proces ten jest zazwyczaj nieuświadomiony i wielokrotnie ma miejsce w okresie dzieciństwa i dorastania, potwierdzając stare freudowskie "prawo", że wcześniejsze determinuje późniejsze.
Konsekwencją tego stanu rzeczy bywają niezadowalające relacje międzyludzkie, pełne negatywnych uczuć i emocji takich, jak lęk, gniew czy zazdrość oraz trudności w samodzielnym rozwiązywaniu konfliktów np. małżeńskich lub rodzinnych. Można zatem zaryzykować tezę, że niepowodzenie w przebaczaniu z wcześniejszego okresu życia ma istotny wpływ na naszą aktualną zdolność i gotowość do przebaczania. Oczywiście mamy tu na uwadze trudność przebaczenia ważnego w naszym życiu wydarzenia, lub postaw czy zachowań, jakie były naszym doświadczeniem w relacji z osobą dla nas ważną i znaczącą ze względu na emocje i uczucia, jakie owej relacji towarzyszyły.