NR 9-10 / 2005
W roku rejowskim, który obecnie obchodzimy, profesor Rafał Leszczyński z Łodzi opublikował w formie książkowej artykuł Henryka Merczynga (1860-1916) pt. Rejowie z Nagłowic jako członkowie polskiego kościoła ewangelickiego (Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2005). Opracowanie to jest przedrukiem tekstu Merczynga z wydawnictwa z 1905 roku, zatytułowanego Z wieku Mikołaja Reja. Księga jubileuszowa 1505-1905. Autorem innego artykułu, zamieszczonego w tej księdze, był przyjaciel Merczynga z lat studiów i z późniejszego okresu - wybitny językoznawca, historyk literatury, etnograf, historyk, historyk sztuki, archeolog i bibliofil, lubelski uczony Hieronim Łopaciński (1860-1906). Łopaciński i Merczyng studiowali w tym samym czasie na rosyjskim Uniwersytecie Warszawskim - Merczyng nauki ścisłe, a Łopaciński filologię klasyczną. Później Merczyng, który oprócz własnej specjalności naukowej zajmował się dziejami reformacji w Polsce, często konsultował się w sprawach historycznych ze swym kolegą humanistą. Dowodem na to są jego listy do lubelskiego uczonego, dostępne w Bibliotece Naukowej PAU i PAN w Krakowie oraz w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie. W 1900 roku Łopaciński został członkiem - korespondentem krakowskiej Akademii Umiejętności. Po jego nagłej śmierci, już w 1907 roku utworzono w Lublinie bibliotekę publiczną jego imienia. Zalążkiem jej księgozbioru stała się dużą część bardzo bogatego księgozbioru po Łopacińskim.
W księdze jubileuszowej z 1905 roku patron lubelskiej WBP opublikował na s. 119-123 artykuł pt. Ustalenie daty urodzin Mikołaja Reja, w którym - zestawiając informacje ze źródeł oraz publikacje innych badaczy - ustalił datę dzienną urodzin ojca literatury polskiej - 4 lutego 1505 roku. Data ta jest przyjmowana przez współczesnych historyków literatury. Podaje ją np. Tadeusz Witczak w obszernym haśle na temat Mikołaja Reja, zamieszczonym w leksykonie pt. Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. Przewodnik biograficzny i bibliograficzny (tom 3: Mia - R, Warszawa 2002). Witczak podaje w bibliografii do swego hasła informację o księdze rejowskiej z 1905 roku, jednak nie wymienia osobno artykułu Łopacińskiego. Tymczasem ten wybitny filolog nie tylko ustalił datę urodzin Reja, ale także był znawcą jego twórczości. Dał temu wyraz np. opracowując jubileuszową edycję Figlików (Kraków 1905), wydaną przez Wiktora Wittyga. Opracował też przyczynki historycznoliterackie na temat konkretnych figlików. Łopaciński był też znawcą dziejów reformacji na ziemiach polskich. Dowodem na to są hasła jego autorstwa, opublikowane w tomach 25-27 i 29 Encyklopedii Kościelnej (Warszawa 1900, 1902, 1903, 1905, 1907). W lipcu 1906 roku uczestniczył w jubileuszowym Zjeździe Rejowskim w Krakowie, jako członek zjazdowej komisji ortograficznej. Jego źródłem utrzymania była posada nauczyciela języków klasycznych w lubelskim gimnazjum męskim, które było wtedy szkołą rosyjską. Dzięki pracy w tej szkole bardzo dobrze znał proboszcza lubelskiej parafii ewangelickiej i zarazem ewangelickiego katechetę ks. dr. Aleksandra Schoeneicha (1861-1939).