NR 11-12 / 2004
Nauka o Chrystusie w Liście Barnaby
(część 8)
O życiu Ojca Apostolskiego Barnaby nie wiemy właściwie nic. Klemens Aleksandryjski oraz Orygenes sądzili, że autor Listu Barnaby i Barnaba znany z Dziejów Apostolskich jako współpracownik apostoła Pawła to ta sama postać. Z uwagi na domniemane związki autora Listu Barnaby z Pawłem, pismo Barnaby zostało umieszczone przez redaktorów Kodeksu Synajskiego (IV wiek) wśród ksiąg Nowego Testamentu. Jednak starożytni historycy kościelni Euzebiusz i Hieronim uważali, iż Ojciec Apostolski Barnaba nie jest tożsamy z Barnabą współpracownikiem Pawła. Współcześni badacze podzielają ów pogląd.
Kim zatem był autor listu, określający się mianem Barnaby? Być może był to Żyd, jednak Żyd z diaspory, który wybornie znał Stary Testament, ale w greckim przekładzie Septuaginty, a nieobce mu były także zwyczaje żydowskie. Możemy co prawda równie dobrze przyjąć, że mamy tu do czynienia z nie-Żydem, gruntownie obeznanym z kulturą hebrajską.1 Jeśli Barnaba był jednak Żydem, to takim, który: języka praojców swoich już przecież nie rozumiał; mówił i pisał tylko po grecku i w greckim też tylko języku, w tłumaczeniu Septuaginty znał Pisma święte.2
Tak czy inaczej autor listu był na pewno osobą znającą zarówno myśl grecką, jak i religię judaistyczną, zwłaszcza w jej zhellenizowanym wydaniu opartym na greckim, ufilozoficznionym przekładzie Pism hebrajskich, czyli Septuagincie. Uwzględniając to spostrzeżenie, a także skłonność Barnaby do alegorycznej interpretacji Pisma, uważa się, iż dzieło Barnaby mogło powstać w Aleksandrii, w środowisku skłonnym do synkretyzmu i alegorycznych rozważań. Istnieją również hipotezy, według których list powstał w Azji Mniejszej lub Palestynie. Jak widać, miejsce powstania pisma nie zostało do tej pory precyzyjnie ustalone.
Nie potrafimy również określić dokładnej daty jego powstania. List Barnaby znał Klemens Aleksandryjski, a zatem musiał on powstać przed rokiem 200. Ponieważ uważa się, iż znajomość listu wykazuje Apologia Justyna Męczennika, napisana przez niego około roku 153, więc dzieło Barnaby musiało być już znane w pierwszej połowie II wieku. Istnieje także pogląd, według którego list powstał jeszcze w I wieku po zniszczeniu przez Rzymian świątyni w Jerozolimie (70 rok), a to dlatego, iż autor listu zdaje się być pod silnym wrażeniem upadku świątyni. Na jego wczesne datowanie może wskazywać także niezłożona i niezhierarchizowana organizacja Kościoła, o jakiej pisze Barnaba, oraz polemika skierowana wyłącznie pod adresem judaizmu, z pominięciem typowych dla póĽniejszego Kościoła problemów związanych z doketyzmem czy gnostycyzmem.3
Choć nie potrafimy dokładnie określić daty powstania listu, to jednak wydaje się, iż należy zgodzić się z wczesnym datowaniem dzieła. Za przyjęciem takiego stanowiska przemawiają nie tylko wymienione wyżej argumenty, ale również stopień rozwoju myśli chrystologicznej i nauki o Trójcy w piśmie Barnaby, jest ona bowiem niewątpliwie we wczesnym stadium zracjonalizowania. Barnaba, podobnie jak Klemens Rzymski, nie prowadził pogłębionych filozoficznych rozważań dotyczących Chrystusa kosmicznego (Chrystusa-Logosu). Gdyby Barnaba napisał swój list w drugiej połowie II wieku czy choćby w środku stulecia, to zapewne połączyłby swoją chrystologię i trynitologię z logosofią (gdyż nauka o Logosie zaczęła się rozwijać na gruncie chrześcijaństwa właśnie w drugiej połowie II wieku), tymczasem nic takiego nie ma u niego miejsca. Oznacza to zapewne, iż List Barnaby powstał być może jeszcze w I wieku, ewentualnie na początku wieku II, czyli w okresie Ojców Apostolskich.