Uwagi o nowym żydowskim przekładzie Księgi Rodzaju

Jesienią ubiegłego roku ukazał się, po 106 latach, polski przekład I Księgi Mojżeszowej (czyli I Księgi Tory), dokonany w duchu tradycji żydowskiej i z żydowskimi komentarzami. Autorką przekładu jest Ewa Gordon i zespół pod kierunkiem rabina Saszy Pecaricza, wydawcą - Fundacja Ronalda S. Laudera. Poprzedni przekład ukazał się w 1895 roku i był dziełem Cylkowa, rabina z Wielkiej Synagogi w Warszawie.

Tora, czyli pięć ksiąg Mojżeszowych, stanowi fundament judaizmu i najświętszy tekst dla żydów. Kolejne jej księgi noszą w tradycji żydowskiej tytuły pochodzące od pierwszych lub charakterystycznych słów początkowych ich fragmentów. I tak Bereszit (Na początku) to Księga Rodzaju, Szmot (Oto imiona) to Księga Wyjścia, Waikra (I zawołał) - Kapłańska, Bemidbar (Na pustyni) - Księga Liczb i Dwarim (Oto słowa) to Księga Powtórzonego Prawa.

Właśnie pojawił się przekład Księgi Bereszit, co znaczy: Na początku. Kiedy otworzy się książkę zawierającą przekład, a dla zachowania podobieństwa do ksiąg hebrajskich czyta się ją od prawej okładki do lewej, to na prawej stronie znajduje się hebrajski tekst kolejnego fragmentu, pod nim hebrajski komentarz do tej części najsłynniejszego komentatora Tory, rabina Raszi'ego (z XIII wieku) z Francji. Na stronie lewej znajduje się polski przekład odpowiedniego fragmentu oryginału, a pod nim, wybrane spośród tysięcy, komentarze słynnych żydowskich egzegetów, takich jak klasyczny komentarz Raszi'ego, Majmonidesa - najsłynniejszego myśliciela żydowskiego (z XII wieku) z Cordoby, autora fundamentalnego dzieła "More Newuchiim", czyli "Przewodnika błądzacych", Radaka czyli Dawida Kimchi (z XIII wieku) z Prowansji oraz innych. Cytowane są też komentarze zawarte w dziełach judaistycznych takich jak: Talmud (Babiloński i Jerozolimski), księga kabalistyczna Zohar (czyli Blask) z XIII wieku. Niektóre komentarze, zamieszczone pod tekstem polskiego przekładu, pochodzą od słynnych rabinów działających w Polsce, takich jak Gaon z Wilna czy Bunam z Przysuchy (z XIX wieku).

Komentarze do Tory nazywają się po hebrajsku pardes, co znaczy "sad". Słowo to jest utworzone z czterech pierwszych liter wyrazów, oznaczających cztery poziomy interpretacji i rozumienia tekstu świętego Tory. Są to pszat - rozumienie zwykłe, remez - rozumienie alegoryczne, często połączone z gematrią czyli wartościami liczbowymi liter, drasz - wyjaśnianie poprzez analogie i sod - interpretacja najgłębsza, często kabalistyczna, mistyczna.