NR 1/2020, s. 12

Od 24 do 25 lutego odbywało się na Jasnej Górze Międzynarodowe Sympozjum Naukowe „Jasnogórska Matka Kościoła”. Organizatorami wydarzenia byli: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Jasnogórski Instytut Maryjny oraz Komitet Nauk Teologicznych Polskiej Akademii Nauk. Chrześcijańską Akademię Teologiczną w Warszawie reprezentował prof. Rafał Marcin Leszczyński z Kościoła ewangelicko-reformowanego.

Obrady w Sali Różańcowej otworzył o. Arnold Chrapkowski, generał Zakonu Paulinów. Słowo powitania skierowali: o. Mariusz Tabulski, dyrektor Jasnogórskiego Instytutu Maryjnego, oraz o. prof. Andrzej Napiórkowski, kierownik Katedry Eklezjologii na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.

Stanowisko reformowane wobec Marii

Kościół ewangelicko-reformowany i zarazem Chrześcijańską Akademię Teologiczną w Warszawie reprezentował na Jasnej Górze prof. Rafał Marcin Leszczyński, który został zaproszony na konferencję przez ks. prof. Napiórkowskiego. Teolog z ChAT-u przedstawił wyniki swoich badań w referacie pt. „Matka Chrystusa w teologii ewangelicko-reformowanej”. Prof. Leszczyński rozpoczął wystąpienie od zarysowania poglądów mariologicznych Ulryka Zwingliego, Jana Kalwina i Heinricha Bullingera. Następnie omówił problematykę maryjną i dotyczącą kultu świętych obecną w II Konfesji Helweckiej, Katechizmie Heidelberskim i Konfesji Sandomierskiej. Podkreślił, że chociaż reformatorzy szwajcarscy i reformowane księgi wyznaniowe odrzucają kult Marii i świętych, to jednak zachęcają do naśladowania ich życia i wiary, wzywając do szacunku wobec nich.

Prof. Leszczyński ukazał przy tym ewolucję ewangelicko-reformowanego stanowiska dotyczącego matki Chrystusa. Stwierdził zatem, że o ile wspomniani powyżej reformatorzy używali w swoich pismach tytułu „Matka Boga”, to już w ewangelicko-reformowanych księgach wyznaniowych termin ów nie jest stosowany. W późniejszych czasach zanikło również pojęcie „niepokalana Dziewica”, które dwukrotnie pojawia się jeszcze w Konfesji Sandomierskiej.

Widać więc wyraźnie, że w myśli reformowanej następowała stopniowa desakralizacja postaci Marii (co zamanifestowało się zwłaszcza w teologii liberalnej), podczas gdy w rzymskokatolickiej pojawiały się dogmaty gloryfikujące, a nawet wręcz deifikujące matkę Chrystusa. Oznacza to, że w ciągu wieków reformowani i rzymscy katolicy oddalali się od siebie na gruncie problematyki maryjnej. W związku z tym jest ona dzisiaj istotną przeszkodą w dialogu ekumenicznym pomiędzy reformowanymi a rzymskimi katolikami. Dialog ów należy jednak prowadzić, gdyż tylko dzięki niemu można liczyć na wzajemne zrozumienie i zbliżenie stanowisk – podsumował swoje wystąpienie reformowany teolog.

Wystąpienie prof. Leszczyńskiego spotkało się z życzliwym przyjęciem i zainteresowaniem słuchaczy, o czym świadczyły liczne pytania zadawane mu podczas dyskusji i w trakcie przerw w obradach.

Różne konteksty mariologii

Sympozjum jasnogórskie doskonale pokazało, jak bujnie rozwinęła się mariologia w łonie rzymskiego katolicyzmu. Wystąpienia uczonych z Polski, Niemiec i Watykanu dobrze oddały jej złożoność, obszerność oraz istotną rolę pełnioną w teologii i duchowości rzymskokatolickiej.

Obrady zainaugurował referat poświęcony znaczeniu Marii w tajemnicy odkupienia, który wygłosił ks. prof. Jacek Kempa z Uniwersytetu Śląskiego. Następnie prof. Krzysztof Mielcarek z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego zaprezentował swoje wyniki badań w referacie „Maryja w Kościele apostolskim w świetle pism Łukaszowych”, zaś jego kolega z KUL, patrolog ks. prof. Piotr Szczur, skoncentrował się na roli Marii w historii zbawienia w nauczaniu greckich Ojców Kościoła. W średniowiecze przeniósł słuchaczy referat prof. Dariusza Tabora (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II) pt. „Wizerunki maryjne XIV i XV w. na ziemiach polskich. Studium z ikoniki i chrystologii” oraz wystąpienie opata dr. Marka Chojnackiego Ocist. (UP JP II), który mówił o wyzwaniu, jakim była dla hierarchów Kościoła w XI i XII w. duchowość maryjna.

Posługę maryjną paulinów jasnogórskich w okresie kontrreformacji przedstawił o. dr Grzegorz Prus, rektor Wyższego Seminarium Duchownego Zakonu Paulinów w Krakowie. Wschodnio-syriacką mariologię bez Bogurodzicy (Theotokos), za to z wyakcentowaną postacią Marii jako matki Chrystusa (Christotokos), omówił ks. prof. Krzysztof Kościelniak z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Natomiast istotne cechy mariologii prawosławnej przedstawił prof. Krzysztof Leśniewski (KUL). Następnie referat pt. „Wielka Nowenna Milenijna a recepcja Vaticanum II w katolickim Kościele w Polce” wygłosił ks. dr Józef Morawa z Krakowa. Obrady pierwszego dnia sympozjum zamknął ks. dr hab. Damian Wąsek (UP JP II) referatem pt. „Mariologia między mitologią a teologią”.

Drugi dzień sympozjum otworzyło wystąpienie ks. prof. Mariusza Rosika z Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu na temat postaci Marii w kontekście statusu kobiet żydowskich w Palestynie w czasach Jezusa. Teolog z Austrii (St. Pölten), ks. prof. Michael Stickelbroeck, zaprezentował z kolei referat pt. „Die deutschsprachige Mariologie seit der Jahrtausendwende – eine Bestandsaufnahme”. Następnie dr hab. Stanisław Kozakiewicz (WSD Zakonu Paulinów) wygłosił referat „Błogosławiona, któraś uwierzyła… Wiara życia i wiara wiedzy”. Z kolei dr Michael Kahle (Congregazione Culto Divino e Disciplina dei Sacramenti w Watykanie) próbował odpowiedzieć na pytanie: „Jak należy dziś czcić Marię?”, a o. prof. Andrzej Napiórkowski (UP JP II) rozważał w swoim wystąpieniu wpływ koncepcji eklezjologicznych na stan mariologii i maryjności.

Następnie głos zabrała prof. Agnieszka Czajkowska (Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie), która  poruszyła tematykę macierzyństwa Marii w literaturze polskiej. Kolejną prelekcję pt. „Maryja Matką Kościoła. Inspiracje formacji maryjnej w pismach Prymasa Wyszyńskiego”, wygłosił dr Mariusz Tabulski (OSPPE, Jasna Góra), zaś o maryjnej duchowości Hansa Ursa von Balthasara mówił ks. dr Paweł Pielka (UP JP II). Transformację i reinterpretację wizerunków maryjnych w epoce elektronicznej ukazał w swoim wystąpieniu ks. dr hab. Andrzej Draguła, profesor Uniwersytetu Szczecińskiego, zaś studium teologiczno-filmoznawcze o tematyce jasnogórskiej obecnej na ekranie przedstawił dr Michał Legan (UP JP II). Sympozjum jasnogórskie zamknęła referatem na temat maryjności Adrienne von Speyr mgr lic. Magdalena Żyła (UP JP II).

Konferencja na Jasnej Górze była z całą pewnością sukcesem, gdyż w jej trakcie przedstawiono rzetelne i naukowo dojrzałe referaty, które dogłębnie ukazały mariologiczne stanowisko uczonych rzymskokatolickich. Należy docenić otwartość jej organizatorów, którzy postanowili zaprosić na nią ewangelika reformowanego w osobie prof. Rafała M. Leszczyńskiego i z uwagą słuchali jego wywodów. Ów dialog międzywyznaniowy akademickich teologów trwać będzie zresztą dalej, gdyż prof. Leszczyński został zaproszony na kolejną konferencję, podczas której zaprezentuje ewangelicko-reformowaną antropologię oraz jej powiązania z eklezjologią.