NR 1/2015, ss. 15–16

O roli Memorandum Wschodniego i ewangelików w procesie powojennego pojednania polsko-niemieckiego dyskutowano podczas konferencji „Na drodze pojednania. Upamiętnienie Wschodniego Memorandum Kościoła Ewangelickiego w Niemczech (Ostdenkschrift) z 1965 r.”.

Konferencja odbyła się 12 marca w warszawskim Centrum Luterańskim. Przypomnijmy: dokument „Położenie wypędzonych i stosunek narodu niemieckiego do wschodnich sąsiadów. Ewangelickie memorandum”, zwany Memorandum Wschodnim, został ogłoszony 1 października 1965 r. przez Kościół Ewangelicki w Niemczech (EKD). Jego wydanie przyczyniło się do ożywionej dyskusji w RFN i rozpoczęło proces zmiany w relacjach polsko-niemieckich i pojednania. Dokument został ogłoszony półtora miesiąca przed orędziem polskich biskupów rzymskokatolickich do biskupów niemieckich.

Podczas konferencji upamiętniającej 50-lecie wydania tego dokumentu referaty wygłosili historycy, politycy i teologowie z Polski i Niemiec. Rozważano kontekst jego powstania, recepcję, wpływ na późniejsze wydarzenia, zastanawiano się nad relacjami polsko-niemieckimi oraz problematyką pojednania wówczas i dziś – szczególnie w kontekście konfliktu na Ukrainie.

– Pojednanie to zwycięstwo nad swoim egoizmem i swoimi racjami. Wymaga pokory i odwagi – mówił prof. Jerzy Buzek, były polski premier i przewodniczący Parlamentu Europejskiego. Nawiązując do obecnej sytuacji na Ukrainie stwierdził, że sukces polsko-niemieckiego pojednania może być dobrym przykładem dla tego, co niedawno wydarzyło się na niektórych granicach europejskich.

Markus Meckel, niemiecki polityk i teolog ewangelicki, powiedział, że początek dzisiejszego partnerstwa polsko-niemieckiego bierze się z Memorandum Wschodniego i listu polskich biskupów rzymskokatolickich do niemieckich.

Władysław Bartoszewski, były polski minister spraw zagranicznych, opowiadał o wpływie wielu niemieckich ewangelików na jego życie. Podkreślił, że to w wyniku świadomych działań niemieckich ewangelików w pierwszej połowie lat 60. stosunki polsko-niemieckie zaczęły dojrzewać do pojednania.

– Memorandum Wschodnie to najobszerniejszy i – nie waham się tego powiedzieć – najważniejszy dokument pojednania polsko-niemieckiego – powiedział były rzymskokatolicki prymas Polski abp prof. Henryk Muszyński. Dodał, że właśnie w tym dokumencie odnalazł prawdę zarówno w kwestii historii, jak i osądu.

Niemiecka teolożka prof. Ulrike Link-Wieczorek przestrzegała przed zmanipulowaniem i zinstrumentalizowaniem pojednania. Zauważyła również, że współcześnie problematykę pojednania i prawa do ojczyzny trzeba rozważać w kontekście mobilności i migracji.

Bp Jan Szarek, były zwierzchnik Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, przypomniał, że Memorandum Wschodnie zostało pozytywnie przyjęte zarówno przez Polską Radę Ekumeniczną, jak i polskie Kościoły ewangelickie – luterański i reformowany. Wyraził też nadzieję, że ewangelicy i katolicy w Polsce razem z ewangelikami i katolikami w Niemczech ogłoszą wspólne oświadczenie w sprawie pojednania.

Referaty wygłosili również historycy prof. Claudia Lepp i prof. Jarosław Kłaczkow oraz teologowie prof. Heinrich Assel i bp prof. Marcin Hintz. Materiały konferencyjne mają zostać wydane w formie książkowej. Z okazji konferencji Wydawnictwo Augustana wydało broszurę z niemieckim i polskim tekstem Memorandum Wschodniego.